„KRESY kraina ocalona w micie i pamięci” – taki tytuł nosi spotkanie, które odbyło się 28 maja b.r. w ramach Czwartków Literackich. W dyskusji na
dr Barbara Wysocka – fot. H. Dobias-Telesińska
ten temat wzięła udział Teresa Tomsia, prof. Wiesław Ratajczak oraz Tadeusz Żukowski. Fragmenty literatury czytał aktor Sylwester Woroniecki.
Sala Czerwona Pałacu Działyńskich zgromadziła sporą widownię zainteresowaną tym tematem. Przybyli przedstawiciele poznańskiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, literaci oraz miłośnicy poezji i prozy.
Prof. Ratajczak – fot. H. Dobias-Telesińska
Zebranych powitała dr Barbara Wysocka, która przedstawiła „dyskutantów”. Nie przybył zapowiedziany Wojciech Nowicki – sprawy zdrowotne. Prof. Wiesław Ratajczak, literaturoznawca, prof. UAM, kierownik Badań nad Tradycją Europejską Instytutu Filologii Polskiej, poprowadził dyskusję. Uczestnicy dyskusji przedstawiali swój punkt widzenia na ukazującą się obecnie literaturę, która dotyczy wspomnień, pamięci i mitów o Kresach.
Poetka Teresa Tomsia poetka, eseistka, krytyk literacki, pochodząca z rodziny Kresowian, zesłańców na Sybir, w powieści „Dom utracony, dom ocalony” opisuje historię domu rodzinnego matki, pozostawionego na ziemi nowogródzkiej: „Żyć, to znaczy rozmawiać z umarłymi, to pytać o ich losy, wybory, racje z oddali lat i wieków, to słuchać ich rad, rozterek, nadziei i błogosławieństw. Żyć, to znaczy pamiętać. Żyć to być, po stokroć być, w swym czasie!” (Teresa Tomsia, „Dom utracony, dom ocalony”, Wydawnictwo Poznańskie 2009). Autorka uważa, że pisząc o przeżyciach swojej matki pozostawia
Prof. Ratajczak, T. Tomsia i T. Żukowski – prowadzili dyskusję – fot. E. Tomsia
ją żywą, realną. Takie przedstawianie osób, które przeżyły dramaty na Kresach w okresie okupacji, uważa za obowiązek pisarzy, właśnie z tych powodów, dla których sama pisze o swojej matce. Ostatnio ukazały się jej tomiki wierszy z motywami kresowymi „Co było, co jest” i „Gdyby to było proste”. Poetka w sposób jasny i przejrzysty wypowiadała swoje myśli, zastanawiała się, czy istotne wydaje się pytanie o tożsamość odziedziczoną i jej akceptację, o uświadomienie sobie miejsca we współczesności jako dziedzica wydziedziczonych, gdyż są różne tego postawy. Uważa, że ciekawy wydaje się wątek wspomnieniowy w literaturze współczesnej, ma na myśli nie tylko „lektury kresowe”, ale np. o „Małej zagładzie” Anny Janko jako nieuniknionym życiorysie po matce, który „dopadł ją po latach”. Opowieści Teresy Tomsi wierszem i prozą mówią najwięcej o powracaniu i szukaniu miejsca dla utraconej tradycji wielopokoleniowej rodziny i wielowątkowej kultury we współczesności. O „kresowości” obecnie myśleć można też jako o świadomym wyborze peryferyjności życia przez grupy społeczne poza metropolią i głównym nurtem
Sala Czerwona Pałacu Działyńskich – fot. H. Dobias-Telesińska
mediów. Pragnienie kresowości bywa powracaniem i odwoływaniem się do tradycji: Bóg, honor, ojczyzna i terytorialna wspólnota, jest tęsknotą za przestrzenią i dobrym sąsiedztwem, osiedlanie się ludzi w lasach, na wsiach, na obrzeżach cywilizacji.
Prof. Ratajczak opisywał różnice między Kresami Wschodnimi i Zachodnimi. Mentalność wschodnia i zachodnia jest diametralnie różna. Inne są przeżycia w każdym z tych regionów. Inaczej do tematu
Fragmenty literatury czytał Sylwester Woroniecki – fot. E. Tomsia
podchodzą współcześni autorzy, którzy tamtą rzeczywistość znają tylko z opowiadań, przekazów swoich przodków. Inaczej te wspomnienia odzwierciedlają się w literaturze, gdy piszą o nich ci, którzy przeżyli na Kresach, którzy mają w pamięci dramatyczne własne wspomnienia
Ewa Najwer – fot. H. Dobias-Telesińska
i przeżycia. Pamięć poszczególnych jednostek, historia pojedynczych ludzi, buduje pamięć wspólną.
Tadeusz Żukowski, poeta, eseista, scenarzysta, syn więźnia spod Workuty i Sybiraka, autor 35 filmów dokumentalnych i artystycznych oraz reportaży, 25 publikacji książkowych, w całej swej twórczości przedstawia motywy kresowe. W dyskusji przedstawił swój punkt widzenia na literaturę o tematyce kresowej oraz o współczesnych autorach piszących z pozycji osób, które znają Kresy z przekazów rodzinnych. Nie jest łatwo pisać o swoich
Na sali byli mieszkańcy Kresów – fot. E. Tomsia
dramatycznych przeżyciach np. z Wołynia z okresu II wojny światowej.
Dyskusja przerywana była czytaniem przez Sylwestra Woronieckiego fragmentów utworu współczesnego autora Wojciecha Nowickiego „Salki”.
W drugiej części spotkania wypowiadali się inni twórcy, będący na sali. Ewa Najwer mówiła o wielkich trudnościach i niemożności pisania o traumatycznych
Teresa Tomsia i prof. Wiesław Ratajczak – fot. E. Tomsia
przeżyciach wojennych na Kresach. Wypowiadał się także Marian Dźwinel, i inni, zadawano pytania, dyskutowano i wspominano. Atmosfera spotkania była bardzo serdeczna, nie chciało się kończyć i wychodzić. Może wkrótce wrócimy do tematu, gdyż Teresa Tomsia zapowiedziała wydanie swojej nowej książki jesienią.
Krystyna Liminowicz i Tadeusz Żukowski – fot. H. Dobias-Telesińska„Salki” W. Nowicki – fot. H. Dobias-Telesińska
Literatura kresowa – fot. H. Dobias-Telesińska
Literatura o tematyce kresowej – fot. H. Dobias-Telesińska
Z wielkim smutkiem informujemy, że w dniu 25 maja 2015 r. po ciężkiej chorobie zmarł członek naszego Towarzystwa Iwo Werschler.
Uroczystości pogrzebowe odbędą się 1 czerwca 2015 r. (poniedziałek):
Msza Św. pogrzebowa zostanie odprawiona o godz. 9.00 w kościele św. Boromeusza ul. Słowiańska/Naramowicka, a pogrzeb odbędzie się o godz. 11.10 na cmentarzu Junikowskim.
Rodzinie Zmarłego składamy serdeczne wyrazy współczucia.
Za Zarząd Hanna Dobias-Telesińska
Iwo Werschler urodził się 29.07.1932 r. w Podhajcach, miasteczku powiatowym w województwie tarnopolskim. Rodzicami Jego byli: Józef i Zofia z Dobrzańskich, nauczyciele szkół powszechnych. Ojciec urodzony w Brzeżanach, Matka w Przemyślanach. Kilkoro krewnych, m.in. babcia Antonina Werschlerowa, mieszkała we Lwowie. Z okazji świąt i wakacji Iwo Werschler często bywał we Lwowie. Wakacje letnie 1936-1938 rodzina spędzała w Karpatach, koło Delatyna. Do szkół powszechnych uczęszczał w Podhajcach (1939-1943), Lwowie (1944), Grobli pow. Bochnia (1945). Podczas okupacji sowieckiej – w szkole z j. ukraińskim, – niemieckiej – polskojęzycznej. Do gimnazjum i liceum uczęszczał w Bochni i Rybniku, maturę zdał w Rybniku w 1951 r. Studia historyczne na Uniwersytecie Poznańskim (1951-1955) zakończył pracą magisterską: „Twórczość naukowa Karola Szajnochy” (1955). Tytuł doktora nauk humanistycznych w zakresie historii na podstawie pracy „Działalność społeczno-polityczna Tadeusza Hołówki (1889-1931)” nadany Mu został uchwałą Rady Naukowej Instytutu Historii UAM w 1979 r. Iwo Werschler opublikował wiele prac: „Tadeusz Hołówko – życie i działalność” 1984 r. – książka nagrodzona przez tygodnik „Polityka” oraz wyróżniona przez Instytut Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku; „Z Podhajec do Rzymu. Życie i służba ks. Mieczysława Kowalczyka TChr”, 2008; artykuły w „Dziejach Najnowszych”, „Mówią Wieki”, „Semper Fidelis” i biuletynach do użytku wewnętrznego, m.in. w naszym „Biuletynie Informacyjnym”. Praca zawodowa, to praca nauczyciela historii i wychowania obywatelskiego oraz propedeutyki nauki o społeczeństwie i wiedzy o społeczeństwie w Liceum Ogólnokształcącym w Świebodzinie (Zielonogórskie), w Zespole Szkół Budownictwa nr 2 w Poznaniu i w Niższym Seminarium Duchownym Księży Zmartwychwstańców w Poznaniu (ogółem od 1955 do 2003). Jego zainteresowaniem było kręcenie filmów na taśmie 8 mm. Należał do Amatorskiego Klubu Filmowego przy Sanatorium Rehabilitacyjno-Ortopedycznym w Świebodzinie. W 1970 r. na przeglądzie filmów krótkometrażowych „Pol-8” w Polanicy Zdroju otrzymał nagrodę za film „Zabytki Świebodzina”. Członkiem Towarzystwa Miłośników Lwowa został 3 maja 1989 (legit. Nr 144). Przez kilka kadencji wchodził w skład Zarządu Poznańskiego Oddziału TML, przewodniczył Komisji Rewizyjnej, obecnie był członkiem Sądu Koleżeńskiego. Redagował nasz „Biuletyn”, w których umieszczał bardzo interesujące, pisane piękną polszczyzną, artykuły o tematyce historycznej, dotyczące Kresów oraz ludzi tam mieszkających. Już w czasie choroby napisał swój ostatni artykuł pt.: „Piloci brytyjscy w Małopolsce Wschodniej w 1927 roku”, który opublikowaliśmy w ostatnim „Biuletynie” w kwietniu b.r. Przystąpił także do pracy nad publikacją n.t. księży kresowych, którzy po II wojnie światowej znaleźli się w Wielkopolsce. Sporządził listę księży, zebrał wiele materiałów, lecz ciężka choroba uniemożliwiła Mu kontynuowanie pracy. Publikacja ma się ukazać we wrześniu, w czasie XVIII Dni Lwowa. Iwo Werschler był bardzo czynnym członkiem naszego Oddziału. Przez wiele lat uczestniczył we wszystkich przedsięwzięciach przez nas organizowanych. Pomagał w czasie akcji charytatywnych na rzecz rodaków na dawnych Kresach RP. Za swe zasługi w 1996 r. odznaczony został Złotą Odznaką TML i KPW. Z żoną Krystyną miał troje dzieci – córkę i dwóch synów. Doczekał się także wnuczek, wnuków i dwóch prawnuczek.
20 maja b.r. na zaproszenie ks. kanonika Tadeusza Magasa poznańscy kresowianie przybyli do parafii pw. Nawrócenia św. Pawła na Ratajach. Ks. Kanonik odprawiając nabożeństwo majowe, powitał organizacje kresowe, prezes Bożenę Łączkowską, po czym ciekawie przedstawił historię kultu Maryjnego w Polsce.
Po odprawieniu nabożeństwa zaproszeni goście przeszli do salki parafialnej. Poza członkami Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich oraz Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej przybyli także przedstawiciele Związku Oficerów Rezerwy Rzeczpospolitej Polskiej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Ks. Kanonik poinformował zebranych, że 30 maja powraca do Poznania figura Chrystusa Króla, który w okresie międzywojennym był częścią Pomnika Wdzięczności społeczeństwa poznańskiego za odzyskanie niepodległości po wieloletniej zaborczej niewoli. Było to wotum poznaniaków i całej społeczności Kresów Zachodnich złożone Bożej Opatrzności, Najświętszemu Sercu Pana Jezusa za odzyskaną wolność, za dar niepodległości. Zebrani z uwagą obejrzeli prezentację miltimedialną obrazującą historię pomnika, inicjatywę jego powstania, budowę, umiejscowienie na placu przed Uniwersytetem Poznańskim oraz jego dramatyczne losy w okresie okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej, a także lata powojenne, kiedy to społeczeństwo domagało się powrotu Pomnika. W Poznaniu istniał wielki kult Chrystusa Króla, dlatego właśnie Pomnik Wdzięczności zawierał postać Chrystusa. 31 maja br. (niedziela) na pl. Adama Mickiewicza o godz. 17.00 otwarta zostanie wystawa „Wdzięczni za Niepodległość”.
Św. Paweł
Bożena Łączkowska przedstawiła zebranym historię katedry łacińskiej pw. Najświętszej Marii Panny i obrazu Matki Bożej Łaskawej:
„Kamień węgielny pod budowę katedry położył Kazimierz Wielki ok. roku 1370 i z jego fundacji rozpoczęto budowę w stylu gotyckim. Budowę rozpoczął mistrz Mikołaj Niczko, a projektował prawdopodobnie Piotr Stecher. Budowę zakończył architekt Hanus (Jan) Blecher w roku 1493. Podczas pożaru w roku 1527 Katedra ocalała, ale wymagała odnowienia. W 1760 r. z polecenia bp. Wacława Sierakowskiego odnowiono kościół w stylu barokowym i przeniesiono dzwonnicę. I tak od gotyku poprzez renesans, barok, klasycyzm przeszła drogami ewolucji Katedra Łacińska. Konsekracja odbyła się w roku 1481. W Katedrze umieszczone są piękne nagrobki (m. in. Katarzyny Jabłonowskiej z Ossolińskich), boczne kaplice (Kampianów) oraz witraże zaprojektowane m.in. przez Józefa Mehofera, Jana Matejkę.
Ks. kanonik T. Magas
Historia obrazu Matki Boskiej Łaskawej rozpoczyna się pod koniec XVI wieku. Na Rynku w kamienicy nr 23 mieszkał główny geometra miasta Lwowa, a zarazem malarz, Józef Szolc-Wolfowicz (+ 1626 r.). Rodzina pochodziła z Wrocławia. Kamienica zachowała się do dnia dzisiejszego z pięknymi rzeźbami – Chrzest Chrystusa z dwoma postaciami: Jezusa Chrystusa i Jana Chrzciciela, oraz alegorycznymi figurami z godłami wiary, a na pilastrach są przedstawione twarze ludzi pochodzących z różnych sfer i łacińskie sentencje. Józef Szolc-Wolfowicz wydał swoją córkę za mąż za Wojciecha Domagalicza. W roku 1598 zmarła jego ukochana wnuczka Katarzyna, dla której namalował na desce sosnowej o wymiarze 61,2 x 44,5 cm postać Matki Bożej na tle panoramy Lwowa. Matka Boża ma na sobie
W salce parafialnej
czerwoną suknię i zielony płaszcz, a na prawym kolanie podtrzymuje stojącego Chrystusa. U dołu obrazu widać dwoje dzieci: dziewczynkę i chłopca z różańcem. Obraz został umieszczony nad grobem dziecka na zewnętrznej ścianie prezbiterium. Cmentarz znajdował się bowiem wówczas przy Katedrze. Słynna Kaplica Boimów zbudowana w latach 1609-1615 stała również na cmentarzu przykościelnym. Obraz stał się wkrótce przedmiotem kultu i z zapisów wynika, że za czasów bp. Stanisława Grochowskiego (1633-1645) wydarzył się cud. Ciężko chora Anna Kościałkówna odzyskała
K. Kwinecka podaje do stołu
zdrowie. Potem też inne osoby doznały nadzwyczajnych łask. Żeby uchronić obraz przed niepogodą w latach 1643-1645 zbudowano niewielką kaplicę zwaną Domagaliczowską. Obraz został przeniesiony do Katedry podczas ślubów jakie złożył przed nim król Jan Kazimierz w roku 1656. Abp Wacław Hieronim Sierakowski w roku 1765 przeniósł obraz na stałe miejsce umieszczając go w głównym ołtarzu.
12 maja 1766 r. obraz z woli Papieża Piusa VI został ukoronowany koronami papieskimi. I tak na początku była Matka Boża Murkowa, potem Matka Boża Domagaliczowska, a od 1770 roku Matka Boska Łaskawa Patronka Lwowa, zwana w pieśni Śliczną Gwiazdą miasta Lwowa. Przetrwała w Katedrze najcięższe czasy, aż do roku 1946 kiedy to bp Eugeniusz Baziak zmuszony szykanami sowieckimi zlikwidował metropolię lwowską i przeniósł cudowny obraz do Lubaczowa. W roku 1980 obraz oddano do konserwacji do Krakowa. Ostatecznie oryginał w roku 1998 umieszczono w skarbcu na Wawelu. Prof. ASP w Krakowie Józef Nykiel wykonał kopie dla Lubaczowa
Zebrani z zainteresowaniem oglądają projekcję
oraz Lwowa. Lubaczowska została koronowana przez Papieża Jana Pawła II w 1983 r., a we Lwowie w 2001 r. podczas wizyty papieskiej.”
Przy kawie, herbacie, pączkach i innych słodkościach atmosfera i humory dopisywały. Były wspomnienia, pytania, opowiadania. Stanisław Łukasiewicz wspominał kościół św. Antoniego we Lwowie, który był jego parafią, płk. Jacenty Góral swoją pieszą pielgrzymkę do Watykanu na uroczystość wyniesienia papieża Jana Pawła II na ołtarze. Katarzyna Kwinecka poinformowała zebranych o przyszłorocznych uroczystościach millenijnych. Do Poznania przybędzie kopia obrazu Matki Bożej Łaskawej, który umieszczony zostanie w kościele św. Małgorzaty na Śródce. Obecnie ustalane są szczegóły i data uroczystości.
Spotkanie majowe zakończyło się krótką wspólną modlitwą.
Tekst: Hanna Dobias-Telesińska, foto: Wanda Butowska i Hanna Dobias-Telesińska
15-28 maja 2015 nr 9 (229) *Kurier Galicyjski* www.kuriergalicyjski.com
W ubiegły weekend w samym sercu stolicy Wielkopolski cieszyliśmy się z sukcesu XVIII Dni Lwowa i Kresów organizowanych przez Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Oddział w Poznaniu.
KONSTANTY CZAWAGA
tekst
„Dni Lwowa to mozaika różnych imprez począwszy od koncertu inauguracyjnego, na którym zawsze wręczamy honorowe wyróżnienie „Semper Fidelis” dla jednej osoby, która jest oddana i poświęca się Kresom – powiedział promotor wszystkich inicjatyw Towarzystwa Stanisław Łukasiewicz. – Natomiast pozostałe elementy, to przede wszystkim są wykłady, wystawa, Piknik Lwowski oraz Salon Lwowski. Wszystko jest uzupełniane naszymi wydawnictwami, plakatami, biuletynem specjalnie wydanym na tę okoliczność, folderami. Chodzi o to, żeby ta wiedza o Kresach jak najszerzej była propagowana na terenie Wielkopolski, wśród mieszkańców Poznania i nie tylko. Na pierwszych Dniach Lwowa Lwowianie przynieśli na wystawę wszystko to, co zdołali tu przywieźć. Wszystkie pamiątki, dyplomy, świadectwa, jakieś elementy gospodarstwa domowego, urządzenia techniczne – to wszystko się znalazło na wystawie. Z każdym rokiem to się rozszerzało, dochodziły nowe elementy. Wydawaliśmy także specjalne wydawnictwa jak „Humor na Kresach”, „Sport na Kresach”, „Lekarze i naukowcy na Kresach”. Takie wydawnictwa cieszą się dużą popularnością, z innych Oddziałów ludzie do nas dzwonią, chcą je mieć”.
Inauguracja XVIII Dni Lwowa i Kresów w Poznaniu odbyła się 9 maja w Sali Czerwonej Pałacu Działyńskich. Życzenia Kresowiakom złożyli przewodniczący Rady Miasta Grzegorz Ganowicz i zastępca prezydenta miasta Agnieszka Pachciarz.
Tegorocznym laureatem wyróżnienia „Semper Fidelis” został Zbigniew Chrzanowski, dyrektor Teatru Polskiego ze Lwowa. Otrzymał statuetkę Lwa. Stanisław Łukasiewicz wyjaśnia, że pomysł wyróżnienia organizatorzy przedsięwzięcia przejęli od Wilnian: „Co roku wyróżniają Żurawiną swoich
działaczy. Lew jest symbolem naszego miasta. Pod tym względem może nawet jesteśmy lepsi od Wilniuków, bo Lew symbolizuje walkę, potęgę.
Statuetkę zaprojektował artysta-rzeźbiarz Jarosław Lebiedź, który przyjechał ze Lwowa, skończył tu studia, tu się ożenił i pozostał”. Pierwszą statuetkę w 2007 roku wręczono ministrowi Andrzejowi Przewoźnikowi.
„Jestem wzruszony i zaszczycony nagrodą, otrzymując ją w mieście sławnym, ważnym dla kultury, dla nauki polskiej, w mieście, które również przechowuje tradycje miasta Lwowa – dziękował Zbigniew Chrzanowski. – Jest to nagroda dla moich kolegów, z którymi ten teatr tworzę. Sam bym tego na pewno nie potrafił zrobić. Cieszę się, że robię teatr z ludźmi młodymi czyli z nadzieją, że będą kontynuować to nasze skromne dzieło”.
Następnego dnia w Salonie Lwowskim, na dziedzińcu Muzeum Archeologicznego odbyło się spotkanie z Polskim Teatrem ze Lwowa, aktor Wiktor Lafarowicz zmierzył się z dziełem Aleksandra Fredry „Trzy po trzy” w reżyserii Zbigniewa Chrzanowskiego.
Stanisław Łukasiewicz wyjaśnił także, że każde Dni Lwowa w Poznaniu mają swój temat. W tym roku tematem była wielokulturowość Kresów. Mozaikę narodowościową utraconej małej ojczyzny przypomniały pieśni polskie, żydowskie, rosyjskie w wykonaniu Agaty Kubali, laureatki ubiegłorocznego „Konkursu Piosenki Żydowskiej” w Poznaniu. Z krainy gór między Prutem i Czeremoszem przyjechali rdzenni muzykanci huculscy – Kapela „Huculi Mikołaja Iliuka” z Werchowyny (dawniej Żabie). Prawie jak na wysokiej połoninie na Sali Czerwonej Pałacu Działyńskich zabrzmiały trembita, skrzypce, cymbały, fujarka, bęben oraz inne instrumenty ludowe Hucułów.
W niedzielę, 10 maja w Farze Poznańskiej – bazylice kolegiackiej została odprawiona msza św. w intencji Kresowian. Stąd przenieśliśmy się na Stary Rynek, gdzie tradycyjnie odbywa się Piknik Lwowski. I chociaż pogoda w tym dniu popsuła się, wspaniała Orkiestra Dęta z Chludowa rozgrzewała
publiczność. Na straganach można było nabyć książki o Kresach oraz wyroby współczesnych rzemieślników z Karpat Wschodnich. Na scenie ponownie wystąpiła Agata Kubala i kapela huculska. Kresowiacy nie ukrywają, że kiedyś gromadziło się ich na takich imprezach o wiele więcej. „25 lat temu założyliśmy Towarzystwo z potrzeby serca – mówi Henryk Robak, który pochodzi z Kopyczyniec. – Większość stanowią ludzie z tamtych stron, z Podola, ze Stanisławowskiego, ze Lwowa. Towarzystwo miało 600 członków. Spotykamy się co środę. Teraz jest nas bardzo mało. Najmłodsi ludzie mają po 70 lat. Muszę przyznać, że zainteresowanie młodzieży jest małe, chociaż mamy kolegę, który jest na trzecim roku historii. Jego dziadek pochodził z Czortkowa. Ale co najciekawsze: do Lwowa jeżdżą z nami orlęta-poznaniacy, rdzenni, z dziada-pradziada. Mieliśmy koleżankę, nazywała się Bożena Skierska. Pojechała do Lwowa jeszcze w latach 20. XX wieku i zakochała się w mieście. Do końca swoich dni była naszym Sekretarzem. Robiła wszystko. To jest genius loci tych naszych terenów. Mam nadzieję, że przyjdą młodzi i będą kontynuować naszą działalność, w to wierzę”.
Prezes Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Oddział w Poznaniu Bożena Łączkowska: „Trudno powiedzieć skąd pochodzę – mówi. – Większość życia spędziłam w Poznaniu, urodziłam się w Katowicach, a mieszkałam we Lwowie sześć lat. To były moje najszczęśliwsze lata. Mam ogromny sentyment do Lwowa. Zawsze, ile razy jestem we Lwowie, chodzę na dawną ulicę Piłsudskiego (teraz Iwana Franki), widzę swój dom, swoje drugie piętro, gdzie mieszkaliśmy”. Bożena Łączkowska ze smutkiem zaznacza, że z 600 członków Towarzystwa pozostało około stu
osób. „Harcerze powiedzieli nam tak: „Bardzo chętnie wam pomagamy we wszystkich akcjach, ale nie chcemy do was wstąpić bo za dużo jest martyrologii. Za dużo macie tych wspomnień”. Ale to jest nasza historia. Oni żadnych związków ze Lwowem nie mają, poza tym, że jeżdżą z nami.
Bardzo dużo widzą, zanoszą paczki do tych najbiedniejszych Polaków. Młodzież dużo czasu spędza w interniecie, może się zainteresują tymi stronami dotyczącymi Kresów” – dodaje Bożena Łączkowska. Wszystkim imprezom XVIII Dni Lwowa i Kresów w Poznaniu towarzyszyła z puszką
na datki, przeznaczone dla Polaków we Lwowie Małgorzata Grabska-Zuszek: „Należę do Towarzystwa, bo pani prezes Bożena Łączkowska jest mamą mojej przyjaciółki Kasi Kwineckiej – wyjaśniła. – Od wielu wielu lat uczestniczymy w wyjazdach do Lwowa z darami dla Polaków, z prezentami gwiazdkowymi. Po prostu mamy taki sentyment do tej historii, do tego miejsca. Bardzo chętnie uczestniczymy we wszystkich przedsięwzięciach. Trzeba Towarzystwo wspomóc młodą siłą, żeby wszystko ładnie zorganizować. Aby św. Mikołaj z Poznania mógł przyjechać do Lwowa, prowadzimy różne akcje, zbiórki w szkołach. Przed Gwiazdką odwiedzamy młodsze klasy, mówimy do kogo jedziemy z wizytą i dzieci bardzo chętnie szykują – każdy osobiście – taką paczkę. W parafiach mamy zaprzyjaźnionych księży, którzy ogłaszają, że będzie akcja Serce dla Lwowa. Odzew jest bardzo szeroki, mnóstwo ludzi wywodzi się z tamtych terenów, bardzo chętnie biorą udział w tych akcjach”. „W tym roku zaczniemy zbierać dary już na początku września” – dodaje Stanisław Łukasiewicz.
15 maja b.r. Głos Wielkopolski poinformował o nadaniu tytułu „Zasłużony dla miasta Poznania”, m.in. naszemu Towarzystwu. Niżej prezentujemy wycinek prasowy.
Uprzejmie zapraszamy 28 maja 2015 r. godz. 18.00 Sala Czerwona Pałacu Działyńskich Stary Rynek 78/79
W imieniu organizatorów serdecznie zapraszamy na spotkanie w ramach Czwartku Literackiego, gdzie gośćmi są autorzy, dla których Kresy dawnej Rzeczypospolitej to nie tylko wielka tradycja kultury narodowej, lecz i część tożsamości wyniesionej z domów rodzinnych. W twórczości przywołują pamięć utraconych małych ojczyzn, pozostawionych gniazd. Z rodzinnych opowieści, zachowanych pamiątek, literackich reminiscencji tworzą – często mitologizując – obrazy nieistniejącego już świata, by ocalić go od zapomnienia. WOJCIECH NOWICKI – pisarz, dziennikarz, recenzent, fotograf, kurator wystaw. Powieść Salki to podróż w czasie i przestrzeni pokazująca trudną historię jego kresowych przodków, utrwalająca ich żal za utraconymi miejscami pochodzenia i życia. TERESA TOMSIA – poetka, eseistka, krytyk literacki; pochodzi z rodziny Kresowian, zesłańców na Sybir. W powieści Dom utracony, dom ocalony opisuje historię domu rodzinnego matki, pozostawionego na ziemi nowogródzkiej. Ostatnio ukazały się tomiki wierszy z motywami kresowymi Co było, co jest i Gdyby to było proste. TADEUSZ ŻUKOWSKI – poeta, eseista, scenarzysta; syn więźnia spod Workuty i Sybiraka. Autor 35 filmów dokumentalnych i artystycznych reportaży oraz 25 publikacji książkowych. Motywy kresowe obecne są w całej jego twórczości. WIESŁAW RATAJCZAK – literaturoznawca, prof. UAM, kierownik Pracowni Badań nad Tradycją Europejską Instytutu Filologii Polskiej UAM.
W imieniu ks. kanonika Tadeusza Magasa zapraszamy na nabożeństwo majowe w dniu 20 maja br. o godz. 18.15 w kościele p.w. Nawrócenia św. Pawła (Poznań Osiedle Piastowskie 79). Bezpośrednio po nabożeństwie proszeni jesteśmy na spotkanie do salki parafialnej (już bez udziału we mszy św.).
Pierwsza część Dni Lwowa i Kresów w Poznaniu mamy już za sobą. Temat „Wielokulturowość Kresów Południowo-Wschodnich” zawarł wiele punktów programu, które były temu tematowi poświęcone.
9 maja b.r. o godz. 17.00 w Sali Czerwonej Pałacu Działyńskich przy Starym Rynku w Poznaniu odbyła się inauguracja. Przybyło wielu znamienitych gości, m. in. Zastępca Prezydenta m. Poznania Agnieszka Pachciarz oraz Przewodniczący Rady Miasta Poznania Grzegorz Ganowicz.
Część oficjalna, to powitanie gości przez prezes naszego Oddziału Bożenę Łączkowską, miłe wystąpienia Pani Prezydent i Pana Przewodniczącego, wręczenie odznaczeń. Złotą Odznakę TML i KPW w tym roku otrzymali: Katarzyna Kwinecka, Jacek Kołodziej, Igor Megger, Hufiec ZHP Poznań-Wilda oraz Szkoła Podstawowa Nr 84 (odznaczenie Szkole wcześniej wręczył St. Łukasiewicz na uroczystościach jubileuszowych Szkoły).
G. Ganowicz i A. Pachciarz
Jak każdego roku wręczona została także statuetka Lwa Semper Fidelis. Tegoroczny laureat, to dyrektor Polskiego Teatru Ludowego we Lwowie Zbigniew Chrzanowski. Ten wielce zasłużony dla kultury polskiej dyrektor, reżyser, aktor, urodził się w 1935 r. we Lwowie w budynku Teatru hr. Skarbka, gdzie pracowali jego rodzice. Ukończył slawistykę na Uniwersytecie Lwowskim i wydział reżyserii Wyższej Szkoły Teatralnej przy Teatrze im. Wachtangowa w Moskwie. W latach 1958-1966 pracował w Ośrodku Telewizji Lwowskiej jako redaktor i realizator programów filmowych, muzycznych i młodzieżowych. W 1966 r. po śmierci Piotra Hausvatera, został kierownikiem artystycznym Polskiego Teatru Ludowego Obwodowego Domu Nauczyciela we Lwowie. Przygotował tam m. in. „Pannę Maliczewską” G. Zapolskiej, „Sen nocy letniej” W. Szekspira, „Pocieszne wykwintnisie” Moliera, „Antygonę” Anouilha, „Wesele” S. Wyspiańskiego, „Stara kobieta wysiaduje” T. Różewicza.
Jako reżyser współpracował również z Ukraińskim Teatrem Akademickim i Operą Lwowską. „Wesele” – 1969 r. i „Damy i huzary” – 1976 r. w jego reżyserii, prezentowane były na Wszechzwiązkowym Festiwalu Dramaturgii Polskiej i uhonorowane zostały dyplomami Ministerstwa Kultury ZSRR. W 1978 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki PRL przyznało Zbigniewowi Chrzanowskiemu odznakę „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Od 1983 r. mieszka i pracuje w Polsce. Jako aktor i reżyser związany był z teatrami Szczecina, Wrocławia i Wałbrzycha, przygotowując również programy dla Ośrodków Telewizyjnych we Wrocławiu i Szczecinie. Od 1992 r. pracował w Przemyślu na stanowisku z-cy dyrektora Centrum Kulturalnego d/s artystycznych z siedzibą na Zamku Kazimierzowskim. Współpracuje stale z Polskim Teatrem we Lwowie, pełniąc funkcję dyrektora artystycznego tej placówki. Obecnie Teatr skupia grono amatorów i profesjonalistów: głównie Polaków, ale także Ukraińców i Rosjan zamieszkałych we Lwowie, oraz zawodowych twórców kultury – kompozytorów, plastyków i choreografów. Teatr ma w swoim dorobku ok. 60 premier i ponad 800 występów, także w Polsce, Anglii, Szwecji. Zasłużony dla krzewienia polskiej kultury na dawnych polskich terenach odłączonych po II wojnie światowej, Teatr ma swoją siedzibę w dawnym pałacu hrabiów Bielskich (ul. Kopernika 42). W 2008 r., z okazji jubileuszu 50-lecia działalności artystycznej, Polski Teatr Ludowy został odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Takie samo odznaczenie otrzymał dyrektor artystyczny Zbigniew Chrzanowski. Aktorzy teatru: Irena Asmołowa, Andrzej Bowszyk, Krystyna Grzegocka, Bogusław Kleban, Kazimierz Kosydor, Wiktor Lafarowicz, Anatol Lewak, Kazimierz Miciński, Roksolana Sadowska, Natalia Stupko, Krzysztof Szymański i Wadim Wasiutyński otrzymali honorowe odznaki „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Teatr zyskał coraz szersze rzesze sympatyków, w bliskich miejscowościach obwodu lwowskiego, t. j. Drohobycz, Stryj, Mościska, w wiejskich ośrodkach: Strzelczyka i Łanowice, a także w Łucku i Krzemieńcu lub podczas niezapomnianego występu w Nowogródku w Muzeum Adama Mickiewicza, występując często w skromnych warunkach parafialnych kościołów, lub na dużych profesjonalnych scenach Wilna i Mińska, Moskwy, Petersburga i Kijowa, Poznania i Wrocławia, Gdańska i Szczecina, Brzegu i Przemyśla, Bielska-Białej i Gliwic, Oświęcimia i Krakowa wszędzie z poświęceniem stara się nieść słowo polskie, prezentując dorobek ojczystej kultury.
Z. Chrzanowski z Lwem Semper Fidelis
Po części oficjalnej nastąpiły występy. Młoda, o urzekającej urodzie wokalistka Agata Kubala, o ogromnym talencie i pięknym głosie, wystąpiła w utworach polskich, rosyjskich i żydowskich. Laureatka I miejsca w konkursach Piosenki Żydowskiej i „Każdemu wolno śpiewać”, wspaniale interpretowała piosenki znane i mniej znane, m.in. „Mein Yiddishe mame”.
Zebranych zachwycił występ kapeli Huculi Mikołaja Iliuka. Żywiołową muzykę, piękne stroje, stare, oryginalne instrumenty, podziwiali wszyscy. Kapelę Huculi Mikołaja Iliuka z Werchowyny (dawniej Żabie) tworzą rdzenni muzykanci huculscy, którzy głównie opierają się na repertuarze odziedziczonym od swoich przodków drogą pamięciową oraz komponują własne utwory czerpiące wątki muzyczne z różnych sytuacji i obrzędów. Huculi Mikołaja Iliuka specjalizują się w prezentowaniu reliktowego folkloru słynnych muzykantów (np. Mogur, Gaweć) i muzyki obrzędowej. Założycielem zespołu jest skrzypek Mikołaj Iliuk, w skład zespołu wchodzą także: cymbalista Wasyl Tymczuk, sopiłkar Jura Tafijczuk oraz bubnista Michajło Forgil. Dodatkowe instrumenty to: telenka, duda, trembity, dwojnica. Kapela Huculi Mikołaja Iliuka zdobyła wiele nagród, m.in w 2007 roku w Kijowie I miejsce w kategorii najlepszy zespół muzyczny. Członkowie zespołu: Mikołaj Iliuk i Wasyl Tymczuk, byli przez wiele lat członkami słynnego w Polsce i za granicą zespołu Czeremosz Romana Kumłyka (zmarł na początku 2015 r.), który wielokrotnie występował w Polsce w czasie sympozjów naukowych, Dni Huculskich, Festiwali Huculskich, w wielu miastach Polski, m.in. w Poznaniu na Dniach Lwowa i Kresów. Publiczność świetnie się bawiła, a Mikołaj Iliuk porwał do tańca prezydent Agnieszkę Pachciarz, która z rytmem muzyki huculskiej świetnie sobie poradziła.
Kapela Huculi Mikołaja Iliuka
Kolejny dzień Dni Lwowa i Kresów, 10 maja w niedzielę, rozpoczęła Msza św. w intencji Kresowian w Kolegiacie Farnej, która zgromadziła nie tylko Kresowian. Był sztandar Gimnazjum im. Orląt Lwowskich, modlitwa wiernych, którą odczytała Katarzyna Kwinecka.
W samo południe rozpoczął się Piknik Lwowski na Starym Rynku w Poznaniu. Mimo zmiennej i raczej chłodnej pogody, zgromadził liczną publiczność. Rozpoczęła występy Orkiestra Dęta z Chludowa, która wykonała szereg pięknych utworów polskich i zagranicznych. Była to muzyka wojskowa, filmowa i popularna. Stowarzyszenie Orkiestra Dęta w Chludowie, to zespół ludzi kochających muzykę. Pasja muzykowania często przekazywana jest z pokolenia na pokolenie, grali w niej dziadkowie, grają rodzice, dzieci i wnuki. Orkiestra z 9 osób rozrosła się do 60 członków. Najbardziej doświadczony muzyk gra od 59 lat, najmłodszy ma 9 lat. Repertuar jest bardzo różnorodny. Celem orkiestry jest propagowanie gry na instrumentach dętych, kontakt z publicznością, a przede wszystkim wspólne obcowanie z muzyką. Orkiestra powstała w 1946 r. z inicjatywy ówczesnego proboszcza Chludowa ks. Jana Chodzidły oraz organisty i kapelmistrza Tadeusza Kubiaka. Obecnie kapelmistrzem jest Krzysztof Żeleśkiewicz. Orkiestra posiada wiele wyróżnień, m. in. II miejsce w Wielkopolskim Turnieju Orkiestr Dętych im. Leona Schuberta ?O Złoty Róg?, nagroda dla Najlepszego Kapelmistrza, II nagroda Starosty Powiatu Poznańskiego za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury w roku 2013, oraz za popularyzowanie kultury i osiągnięcia artystyczne. Orkiestra dużo koncertuje, także za granicą. Kolejni artyści, to Agata Kubala i Kapela Huculi Mikołaja Iliuka. Podobnie jak w Sali Czerwonej Pałacu Działyńskich porwali publiczność swymi występami.
Niedziela zakończyła się występem Wiktora Lafarowicza w monospektaklu Aleksandra Fredry „Trzy po trzy, zapiski starucha”. Na dziedzińcu Muzeum Archeologicznego wystawiony utwór w reżyserii i opracowaniu laureata wyróżnienia Semper Fidelis, Zbigniewa Chrzanowskiego, pokazał zebranym dorobek Polskiego Teatru Ludowego ze Lwowa. Aktor w niezwykle sugestywny i doskonały sposób przedstawił wspomnienia Aleksandra Fredry z czasów napoleońskich.
W poniedziałek 11 maja 2015 r. w Sali Herbowej Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego odbyło się spotkanie z Tomaszem Kubą Kozłowskim. Prelegent mówił na temat wielokulturowości na dawnych Kresach Polski. Jak o sobie mówi: warszawiak nieco z przypadku, „lwowski syn, wnuk i prawnuk”, jest instruktorem harcerskim i popularyzatorem dziejów tego ruchu, a także kolekcjonerem okruchów przeszłości od ćwierć wieku gromadzący wszelkie „kresowiana” mając nadzieję na powstanie Muzeum Kresów. Od 2009 roku jest koordynatorem programu „Warszawska Inicjatywa Kresowa” w Domu Spotkań z Historią w Warszawie, w ramach którego organizuje wystawy, spotkania, promocje, pokazy filmowe, wykłady, zajęcia dla młodzieży. Jest autorem kilkudziesięciu prezentacji z cyklu „Opowieści z Kresów” poświęconego dziedzictwu kulturowo-historycznemu Ziem Wschodnich I i II Rzeczypospolitej. Wspólnie z Danutą Błahut-Biegańską jest autorem wystawy plenerowej „Świat Kresów”. Przywiózł ze sobą album o tym samym tytule, który szybko się rozszedł. Prelekcja była tak interesująca, że z uwagi na otwarcie przez Wojewodę Wielkopolskiego Piotra Florka wystawy „Tygiel narodów, religii i kultur”, kontynuowano ją po zwiedzeniu wystawy w hallu UW. Tomasz Kuba Kozłowski ubolewał nad znaną nam prawdą, że nie propaguje, nie uczy i nie przedstawia się Kresów, ich historii i kultury, dlatego wiedza w społeczeństwie polskim na ich temat jest bardzo uboga. Nie można się doczekać na powstanie Muzeum Kresów, gdzie można by zgromadzić jeszcze ocalałe przedmioty, wszelkie pamiątki itp. dotyczące Kresów. Trudno było się rozstać i zakończyć prelekcję.
We wrześniu organizujemy drugą część XVIII Dni Lwowa i Kresów w Poznaniu poświęconą 70 rocznicy opuszczenia, nie z własnej woli, Kresów. Już teraz serdecznie zapraszamy do udziału w uroczystościach.
tekst: Hanna Dobias-Telesińska, foto: Jacek Kołodziej
