Coś ciekawego na 1 maja – Święto Pracy
Cukier pochodzący z buraka cukrowego jest produktem relatywnie nowym. Z początku głównym źródłem jego pochodzenia była importowana trzcina cukrowa. Pierwszym na ziemiach polskich zakładem-rafinerią przetwarzającym trzcinę cukrową był zakład powstały w 1774 roku w Bydgoszczy.
Metodę pozyskiwania cukru z korzenia buraka cukrowego opracował niemiecki naukowiec Andreas Sigismund Marggraf w 1748 r. Ten sposób wytwarzania cukru okazał się dużo tańszy od importu cukru trzcinowego.
Pierwsza fabryka cukru z buraków cukrowych powstała w 1802 w Konarach koło Wołowa na Dolnym Śląsku (wówczas znajdujących się na terytorium Prus). Projektantem tej cukrowni był Franz Karl Achard. Była to pierwsza fabryka tego typu w Europie.
Rozszerzenie się produkcji cukru z buraków cukrowych na skalę przemysłową datuje się na drugą połowę XIX w.
Pierwsza cukrownia w Galicji powstała w 1823 roku w Pużnikach w pow. brzeżańskim1 założona przez Teodora Mrozowickiego, nazywanego „ojcem cukrownictwa galicyjskiego”, była ona jednocześnie pierwszą cukrownią w Cesarstwie Austrii. Badacze uznają rozpoczęcie przez T. Mrozowieckiego produkcję cukru na większą skalę w Sokołówce w 1826 r., za początek przemysłu cukrowniczego na ziemiach polskich. Ta data początków polskiego przemysłu cukrowniczego jest również przyjęta we współczesnych publikacjach.
Pierwsza cukrownia w Królestwie Polskim, czyli na terenie ówczesnego zaboru rosyjskiego, powstała w 1827 w Częstocicach. Założona została przez Henryka Łubieńskiego, uznanego za jednego z polskich pionierów w przemyśle cukrowym.
Łącznie na ziemiach polskich istniało przez blisko 200 lat około dwustu różnych cukrowni, o różnym czasie działania. W 1990 r. czynnych było blisko 80 cukrowni, dane z 2022 r. są już dużo gorsze – było ich mniej niż 20.
Dla ułatwienia przeliczania na używane przez nas kilogramy informuje że Cetnar austriacki wynosił 100 funtów czyli 56 kg. Korzec (jednostka polska) wynosił 100 kg, kwintal natomiast także 100 kg.
Babino Tomachowo (pow. Równe) – Zbudowana w 1913 roku. Zniszczona w 1914 roku podczas działań wojennych i odbudowana w 1923 roku. W kampanii 1938 r. przerabiała średnio na dobę 6.285 kwintala buraków.
Berezowica Wielka (pow. Tarnopol) – Cukrownia o nazwie „Podole”. Zbudowana w 1937 roku przez firmę H. Cegielski z Poznania pod kierunkiem inż.. Józefa Kiełbaski. Pierwszym dyrektorem był Stanisław Moliński.
Biały Kamień (pow. Złoczów) – Zbudowana w 1834 roku przez Józefa Malisza. Zastosowano w niej po raz pierwszy w Polsce napęd wodny. Zamknięta w 1945 roku.
Biłka Szlachecka (pow. Lwów) – Zbudowana w 1840 roku przez Seweryna Uruskiego na przerób 15.000 kwintali w ciągu kampanii. Kierownikiem cukrowni był major Cichocki. Zamknięta między 1846-1849 rokiem.
Chodorów (pow. Bóbrka) – Zbudowana w 1913 roku przez St. Kremera. Inicjatorem budowy był między innymi Kazimierz de Vaux. W 1937 roku cukrownia została całkowicie zgazyfikowana. W kampanii 1938 roku przerabiała 13.705 kwintala buraków na dobę. Produkowała cukier w głowach, kostkach, kryształ rafinowany. W 1939 roku uruchomiono produkcję butanolu z melasy.
Czarnuszowice (pow. Lwów) – Zbudowana w 1844 roku przez Kwiecha. Przerabiała 30-34 kwintali buraków dziennie. Pracowała tylko kilka lat.
Grzymałów (pow. Tarnopol) – Zbudowana w 1838 roku przez Antyma Nikorowicza. W 1845 roku zamknięta.
Horodenka – Zbudowana w 1926 roku. Budową kierował Ignacy Szczeniowski. W kampanii 1938 roku przerabiała 10.000 kwintali buraków na dobę.
Karwice Ozierany /Mirocz/ (pow. Zdołbunów) – zbudowana w 1895 roku. Zniszczona w 1914 roku w czasie działań wojennych. Odbudowana w 1922 roku przerabiała 8.500 kwintali buraków na dobę.
Kołodziejówka k. Lwowa – Zbudowana przez Mrozowieckiego. Powstała ok. 1826 roku. Bliższych danych nie ustalono.
Koszyłowice (pow. Czortków) – Zbudowana w 1840/41 roku przez M. Romaszka na przerób około 10.000 korcy buraków w ciągu kampanii. Brak bliższych danych.
Korzec (pow. Równe) – Zbudowana w 1899 roku. Przebudowana w 1936 roku, przerabiała 4.600 kwintali buraków na dobę. Oprócz zwykłego cukru kryształu produkowała kostkę prasowaną.
Krzywczyce koło Lwowa – Zbudowana w 1833 roku przez francuza Depauksa. W 1845 roku przebudowana na rafinerię.
Niżniów (pow. Stanisławów) – Zbudowana w 1838 roku przez Karola Jabłonowskiego. Zamknięta w 1849 roku.
Olszanica (pow. Złoczów) – Zbudowana w 1829 roku wg. Projektu majora Cichockiego, na przerób 10.000 korcy buraków w ciągu kampanii. Pierwszym dyrektorem był Koss ze Strasburga. W 1829 roku zainstalowano kocioł parowy, pierwszy w polskim cukrownictwie. Uzyskiwano wydajność cukru 4-5% w stosunku do przerobionych buraków. W 1830 roku rozpoczęto produkcję cukru rafinowanego. Zamknięta w 1849 roku.
Oparów (Galicja?) – Zbudowana w 1839 roku, pracowała tylko jedną kampanię. W 1840 roku urządzenia przewieziono do Biłki Szlacheckiej.
Pieniaki (pow. Brody) – W 1834 roku zbudowana przez Mateusza Mięczyńskiego, wyposażona w aparaturę z cukrowni Zbaraż. Zamknięta w 1836 roku.
Puźniki (pow. Stanisławów lub Brzeżamy) – Zbudowana przez Teodora Mrozowskiego w 1823 roku. Zamknięta i przeniesiona do Sokołówki w 1826 roku.
Sokołowka (pow. Brzeżany) – Zbudowana w 1826 roku. Wykorzystano aparaturę zamkniętej cukrowni Puźnki. Brak bliższych danych.
Szpanów (pow. Równe) – Zbudowana w 1875 roku. W 1881 roku przeprowadzane w niej były przez Ludwika Misiągiewicza doświadczenia nad pierwszą polską dyfuzją ciągła. Zniszczona w 1915 roku w czasie działań wojennych, po ich zakończeniu została odbudowana. W kampanii 1938 roku przerabiała na dobę 9.505 kwintali buraków
Tłumacz (pow. Stanisławów) – Zbudowana w 1838 roku przez Henryka Dzieduszyckiego. W 1840 roku spłoneła, w następnym została odbudowana. Przerabiała susz buraczany w ilości 800 cetnarów na dobę, względnie 4.000-5.000 cetnarów świeżych buraków na dobę. Zamknięta w 1878 roku.
Ujście Biskupie (pow. Borszczów) – Zbudowana w 1870 roku przez Bluchera von Walhstadta. Zamknięta w 1881 roku.
Zbaraż – Zbudowana w latach 1830-1833 przez Franciszka Potockiego w jednym ze skrzydeł zamku Zbaraskiego. Zamknięta w 1834 roku.
Żurawniki (pow. Lwów) – Zbudowana w 1837 roku przez Franciszka Cikowskiego. Kierownikiem był Adam Kasperowski. Przerabiała 20 korcy buraków na dobę. Zamknięta w 1840 roku.
Żytyn (pow. Równe) – Zbudowana w 1879 roku. Spłonęła w 1896 roku, została odbudowana. Buraków nie przerabiała. Ocukrzała melasę metodą strontcjanitową Scheiblera i rafinowała cukier. Zniszczona w czasie działań wojennych 1914 roku, została odbudowana. Zamknięta w 1925 roku.
Opracowano na podstawie książki Jerzego Łękawskiego „Wykaz cukrowni w granicach Polski z 1939 i 1945 r. wyd. Warszawa 1974 r.
Igor Megger
1 Tak podaje literatura fachowa. Jednakże Prużniki znajdują się w powiecie stanisławowskim.