4 listopada w Poznaniu nastąpi odsłonięcie długo wyczekiwanego Pomnika Wypędzonych Wielkopolan.
Uroczystość ta jest ważna także dla nas Kresowian. Wśród wysiedlonych znajdowało się wielu twórców poznańskiego Uniwersytetu, wśród których było wielu Kresowian. Z tej okazji pragniemy przypomnieć Państwu ich sylwetki. Wysiedleni, lub też uciekli z Poznania z powodu groźby aresztowania m.in.:
Inż. Batycki Adam – ur. 1886 r. Przemyśl, zm. 1970 r. Poznań – architekt – w latach 1927-1939 pracował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, gdzie wykładał formy architektoniczne i historię sztuki. Wysiedlony z Poznania do Domaradza k. Brzozowa.
Prof. Błachowski Stefan – ur. 1889 r. Opawa (Czechy), zm. 1962 r. Poznań – psycholog – zorganizował Katedrę i Zakład Psychologii i Pedagogiki Eksperymentalnej UP. W październiku 1939 r. został aresztowany i uwięziony jako zakładnik. Następnie umieszczony został w obozie na Głównej, skąd w listopadzie tegoż roku wywieziono go do Ostrowca Świętokrzyskiego.
Dreżepolski Roman – ur. 1885 Lwów, zm. 1962 r. Poznań – nauczyciel – od 1919 r. osiadł na stałe w Poznaniu, gdzie podjął pracę nauczyciela przyrody i matematyki w gimnazjum Marii Magdaleny. W 1928 r. został dyrektorem Gimnazjum G. Bergera. Prezes Chóru „Echo”. Po wybuchu II wojny światowej Roman Dreżepolski został wysiedlony z Poznania i wraz z rodziną przebywał w Warszawie.
Prof. Hoffman Ignacy – ur. 1873 r. Jaruga k. Kamieńca Podolskiego, zm. 1946 Poznań – lekarz patolog – Był twórcą poznańskiego Zakładu patologii ogólnej. W latach 1933/1934 pełnił rolę dziekana Wydziału Lekarskiego UP. Podczas II wojny światowej był poszukiwany przez Niemców, w związku z czym przeniósł się do Warszawy i tam się ukrywał. Działacz tajnego nauczania.
Prof. Kasznica Stanisław – ur. 1874 r. Warszawa, zm. 1958 r. Krośnik k. Mosiny – prawnik, profesor Uniwersytetu Lwowskiego – w latach 1929-1931 pełnił funkcję rektora UP, następnie w roku akademickim 1931/32 był prorektorem, kilkakrotnie dziekanem Wydziału Prawno-Ekonomicznego. W 1939 r., po wkroczeniu Niemców do Poznania, został uwięziony jako zakładnik, a w grudniu wysiedlony do Limanowej.
Prof. Klinger Witold Szymon – ur. 1875 r. Warowce na Podolu, zm. 1962 r. Poznań – hellenista, etnolog – w 1919 r. Objął Katedrę Filologii Klasycznej II w nowo założonym Uniwersytecie Poznańskim. Obok języków klasycznych wykładał także historię starożytną oraz etnologię. Po wkroczeniu Niemców w 1939 roku zjawił się w jego domu esesman, żeby odwiedzić autora prac znanych mu z lektury i cenionych. Zaraz potem rodzina Klingerów musiała uciekać. Uciekli do Warszawy, gdzie profesor nocował w Muzeum Narodowym na kozetce pośród mumii egipskich.
Koller Jerzy – ur. 1882 r. Mogilnica k. Trembowli, zm. 1970 r. Skolimów k .Warszawy – krytyk teatralny – był kustoszem, a później wicedyrektorem Muzeum Wielkopolskiego. Jednocześnie w latach 1920–1939 był stałym recenzentem teatralnym „Dziennika Poznańskiego”, publikował również prace z zakresu historii malarstwa. Podczas II wojny światowej w 1940 roku został wysiedlony do Generalnej Guberni.
Prof. Krygowski Zdzisław Jan – ur. 1872 r. Lwów, zm. 1955 Poznań – matematyk – W 1919 r. zaproponowano Krygowskiemu objęcie Katedry Matematyki w nowo powstającym Uniwersytecie Poznańskim. W latach 1920-1921 pełnił rolę dziekana Wydziału Filozoficznego, a w latach 1919-1920 oraz 1934-1936 był prorektorem Uniwersytetu Poznańskiego. Do wybuchu wojny mieszkał w Poznaniu, w czasie wojny Niemcy wysiedlili go do baraków, przez co stracił bezcenny księgozbiór około 3000 książek. Później przebywał w Radomsku, a następnie w Krakowie.
Łukasiewicz Franciszek – ur. 1890 r. Stanisławów, zm. 1950 r. Poznań – dziennikarz muzyczny – w 1927 r. został kierownikiem muzycznym nowo otwartej stacji „Radia Poznańskiego”, potem (od 1933 r.) rozgłośni poznańskiej Polskiego Radia i członkiem zarządu Polskiego Radia. W 1939 r. wysiedlony, trafił do Krakowa.
Małaczyńska-Pajzderska Kazimiera – ur. 1879 r. Buczacz, zm. 1959 r. Poznań – rzeźbiarka – po wybuchu II wojny światowej jej mąż Nikodem Pajzderski został aresztowany przez Niemców i stracony w Forcie VII w Poznaniu w 1940 r. Kazimiera Pajzderska wysiedlona została do Generalnej Guberni.
Prof. Ohanowicz Marian Alfred – ur. 1888 r. Lwów, zm. 1984 r. Poznań- prawnik – Profesor Ohanowicz był współtwórcą Uniwersytetu Poznańskiego. Pracował na tej uczelni jako nauczyciel akademicki przez ponad 40 lat, aż do czasu przejścia na emeryturę, nie licząc przerw od niego niezależnych. Gdy wybuchła II wojna światowa, pozostał w Poznaniu, pełniąc z wyboru funkcję depozytariusza Wszechnicy Zachodniej. Wkrótce, wraz z innymi profesorami, został aresztowany i osadzony w Forcie VII w Poznaniu. Po przesłuchaniach zwolniono tylko jego. Jak napisał prof. Józef Górski: „…że być może było to efektem interwencji niemieckiego adwokata, który był jego uczniem”. Profesora wysiedlono do Ostrowca Świętokrzyskiego. Działacz tajnego nauczania.
Prof. Padlewski Leon Julian – ur. 1870 r. Odessa, zm. 1943 r. Warszawa – lekarz bakteriolog – W 1923 roku zatrudniony został na Uniwersytecie Poznańskim jako zastępca profesora bakteriologii, następnie w 1936 roku jako profesor nadzwyczajny w katedrze mikrobiologii. W latach 1931–1933 był dziekanem Wydziału Lekarskiego. Po wkroczeniu Niemców do Polski był dwukrotnie aresztowany, a 13 listopada wysiedlony z Poznania. Zamieszkał w Warszawie. Tam rozwinął działalność pedagogiczną na Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich.
Prof. Peretiatkowicz Antoni – ur. 1884 r. Boróchów k. Łucka, zm. 1956 r. Poznań – prawnik – 1919 r. uzyskał nominację profesora zwyczajnego oraz stanowisko kierownika Katedry Nauki o Państwie i Prawa Publicznego – Wszechnicy Piastowskiej (następnie Uniwersytetu Poznańskiego). W latach 1919-1920 profesor Peretiatkowicz był współorganizatorem Uniwersytetu Poznańskiego, jego rektor w latach 1936-1939. Podczas okupacji niemieckiej profesor był poszukiwany przez gestapo. Po wysiedleniu z Poznania zamieszkał w Warszawie, gdzie do sierpnia 1944 r. był wykładowcą w Szkole Handlowej.
Doc. Schoenhuber Antoni – ur. 1888 r. Lwów, zm. 1967 r. Poznań – matematyk – po I wojnie światowej został przeniesiony do Poznania. Tu pracował jako etatowy nauczyciel w gimnazjum Karola Marcinkowskiego (1919-1927). W latach 1927-1930 był zatrudniony w Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego. Od 1930 r. był wykładowcą matematyki w Państwowej Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki w Poznaniu. Na początku II wojny światowej został wysiedlony do Warszawy, gdzie uczył w szkołach zawodowych i na kursach tajnego nauczania w zakresie szkoły wyższej.
Prof. Silnicki Tadeusz – ur. 1889 r. Wierzchosłąwice k. Tarnowa, zm. 1968 r. Warszawa – historyk kościoła – W 1929 r. przeniósł się do Poznania, i tu do 1939 r. kierował Katedrą Prawa Kościelnego na Uniwersytecie Poznańskim jako profesor nadzwyczajny. Z Poznania w czasie II wojny światowej został wysiedlony do Ostrowca. Później pracował jako nauczyciel w okolicach Sanoka, Jasła i Krosna. Prowadził tajne nauczanie.
Prof. Skalski Witold – ur. 1879 r. Podmojsce k. Przemyśla, zm. 1961 r. Poznań – W roku 1934 powołany został na stanowisko profesora nadzwyczajnego rachunkowości i analizy bilansów. W roku 1938 nastąpiła reorganizacja uczelni, powołana została Akademia Handlowa w Poznaniu. Profesor Skalski został wybrany prorektorem, pełniąc tę funkcję do czerwca 1939 r. Profesor podzielił los części społeczeństwa Wielkopolski, został wraz z rodziną wysiedlony z Poznania. W czasie okupacji przebywał w Warszawie, gdzie pracował w Radzie Głównej Opiekuńczej. W sierpniu 1944 roku został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Przetrwał tam do zakończenia wojny.
Prof. Skałkowski Adam – ur. 1877 r. Lwów, zm. 1951 r. Poznań – historyk – w 1919 r., przyjął propozycję objęcia Katedry Historii Nowożytnej na tworzonym wówczas Uniwersytecie Poznańskim. Podczas II wojny światowej znalazł schronienie na Kielecczyźnie u rodziny Wielopolskich. Przez te lata brał udział w tajnym nauczaniu młodzieży gimnazjalnej i uczestniczył w kursach uniwersyteckich w Częstochowie.
Szulc Tadeusz – ur. 1890 r. Synowódzko Wyżne k. Stryja, zm. 1960 r. Poznań – muzyk – W latach 1920-1939 i 1945-1958 piastował stanowisko koncertmistrza Opery Poznańskiej, która przed wojną dawała także koncerty symfoniczne. W latach okupacji uczył muzyki w konspiracji. Aby się utrzymać, w tym czasie jednocześnie pracował jako robotnik. Został wywieziony do Generalnej Guberni, do Krakowa, gdzie przebywał do zakończenia wojny.
Doc. Tomaszewska Janina – ur. 1911 r. Lwów, zm. 1998 r. Poznań – lekarz rehabilitacji – będąc młodą lekarką, podczas II wojny światowej wraz z rodziną została wysiedlona do Ożarowa w woj. kieleckim.
Prof. Ułaszyn Henryk – ur. 1876 r. Łychaszczycha na Kijowszczyźnie, zm. 1956 r. Łódź – językoznawca – Jako profesor zwyczajny Uniwersytetu Poznańskiego kierował seminarium slawistycznym. Po zajęciu Poznania przez Niemców w 1939 r. prof. Ułaszyn został internowany, a następnie deportowany do Generalnego Gubernatorstwa. Przebywał w Ostrowcu Świętokrzyskim, a później w Warszawie. Po wojnie nie wrócił do Poznania.
Urbanowicz Karol – ur. 1887 r. Sambor, zm. 1885 Poznań – śpiewak operowy opery poznańskiej – We wrześniu 1939 r. podzielił los wielu mieszkańców Poznania – wyrzuceni z domów i miasta, wywiezieni w końcu do obozu w Mordarce koło Limanowej. W 1940 r. przedostał się do Krakowa. W Krakowie uczył śpiewu.
Prof. Witkowski Józef – ur. 1892 r. Odessa, zm. 1976 r. Poznań – astronom – W styczniu 1929 roku przeniósł się do Poznania, gdzie objął stanowisko kierownika Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Poznańskiego. We wrześniu 1939 roku, po opuszczeniu Poznania przez wojsko, Józef Witkowski działał w Komitecie Administracyjnym Uniwersytetu, którego zadaniem było zabezpieczenie majątku przed grabieżą. 29 września 1939 r. został aresztowany przez Gestapo wraz z innymi profesorami UP i osadzony w więzieniu przy ul. Młyńskiej. Po 10 dniach, na skutek interwencji dyrektora obserwatorium w Kopenhadze prof. Stroemgrena, został zwolniony pod warunkiem nieopuszczania miasta Poznania i meldowania się na Gestapo. 11 października 1939 r. J. Witkowskiemu udało się wyjechać do Krakowa, gdzie uzyskał pomoc i schronienie u swoich przyjaciół.
Prof. Wojciechowski Zygmunt – ur. 1900 r. Stryj, zm. 1955 r. Poznań – historyk – W 1939 r. został dziekanem Wydziału Prawa Uniwersytetu. W okresie okupacji został aresztowany jako zakładnik w Poznaniu. Po ucieczce ukrywał się w Krakowie i Warszawie, nieprzerwanie prowadząc prace w Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich. Przeprowadzał nawet przewody doktorskie i habilitacyjne Poznańskiego.
Prof. Zawadzki Aleksander – ur. 1909 r. Oleksiniec Podleśny k. Płoskirowa, zm. 1985 r. Poznań– otolaryngolog, późniejszy rektor Akademii Medycznej – do 1939 r. pracownik naukowy UP jako starszy asystent – podczas okupacji został wysiedlony z Poznania i znalazł się w Warszawie. Od 1 grudnia 1939 do 1 sierpnia 1944 pracował jako asystent w Klinice Otolaryngologicznej, a od 1942 do wybuchu powstania warszawskiego również w Klinice Dziecięcej.
Powyższa lista jest niepełna. Tylko pojedyncze osoby przetrwały całą okupację w Poznaniu. Dużo więcej naukowców opuściło Poznań „na własną rękę” przenosząc się do GG, gdzie poziom represji był minimalnie niższy. Pamiętać należy także o tym że grono naukowców zostało zgładzonych przez Niemców zaraz po wkroczeniu do Poznania. We Forcie VII zginęli min. Profesorowie Stanisław Kandalyk, Edward Klich, Stanisław Pawłowski czy wiceprezydent miasta Mikołaj Kiedacz.
Igor Megger