Z Podhajec do Rzymu

(Ks. Mieczysław Kowalczyk T. Chr – wspomnienie w 20 rocznicę śmierci)

Ksiądz Mieczysław Kowalczyk urodził się 14 lipca 1911 r. w Podhajcach, w ówczesnej Galicji. Ojciec jego, Michał, był mura­rzem – budowniczym, pełnił tez czas jakiś funkcję kościelnego przy parafii Św. Trójcy w Pod­hajcach. Gdy Miecio miał 3 lata, wybuchła I wojna światowa. Ojca wcielono do armii austriackiej, matka z piątką dzieci pozostała w Podhajcach. Po wojnie, wal­kach z Ukraińcami i po najeździe bolszewickim, rodzina Kowal­czyków ułożyła sobie dostatnie życie. Ojciec budował domy, ko­ścioły i dwory w okolicy. Mietek ukończył szkołę powszechną i rozpoczął naukę w prywatnym gimnazjum, które działało w Podhajcach do 1930 roku. Po jego likwidacji udał się do Stop­nicy w Kieleckiem, gdzie ukoń­czył naukę i zdał maturę 1933 r. Następnie odbył podchorążówkę w Rzeszowie, a po kolejnych ćwi­czeniach przy 51 PP w Brzeża­nach został awansowany do stopnia ppor. rezerwy. Podjął też pracę w magistracie podhajec­kim, a w 1938 r. ukończył kurs samorządowy w Warszawie.  Chciał studiować prawo na UJ w Krakowie, ale trudność pogo­dzenia pracy i nauki sprawiła, że nie zdołał przygotować się do pierwszego egzaminu i sprawa się odwlekła, a tymczasem wy­buchła wojna. Mieczysław Ko­walczyk pełnił służbę w Kompa­nii brzeżańskiego baonu Obrony Narodowej. Po wkroczeniu So­wietów został wkrótce areszto­wany i uwięziony w Brzeżanach. Gdy przebywał w więzieniu, w kwietniu 1940 r. zostali wywie­zieni do Kazachstanu jego ro­dzice oraz siostra (której mąż także był więziony), z dziećmi. Po 9 miesiącach więzienia w Brzeżanach, Mieczysława wywie­ziono do Starobielska, gdzie przebywał 4 miesiące, aby z kolei na mocy wyroku administracyj­nego zostać zesłanym do obozu pracy na Uralu. Tam dowiedział się o układzie Sikorski-Majski i na mocy „amnestii” został zwol­niony po 7 miesiącach pracy w lasach. Udało mu się odnaleźć rodziców i siostrę w Tamirze. Powołany w 1942 roku do for­mującej się w ZSRR armii pol­skiej, wcielony został do 27 PP w Ługowaja. W czasie ewakuacji wojska do Iranu nie udało się wydostać rodziców i siostry z dziećmi. Rodzice zmarli z głodu zimą 1943/44 w Kazachstanie. Szwagra zamordowano w pod­kijowskiej Bykowni. Siostra z dziećmi przeżyła zsyłkę i po woj­nie znalazła się na Dolnym Ślą­sku.

Podczas reorganizacji wojska polskiego na Środkowym Wschodzie, Mieczysław Kowal­czyk został wcielony do 6 baonu 3 Dywizji Strzelców Karpackich dowodzonej najpierw  przez gen. S. Kopańskiego, a później przez gen. B. Ducha. Z Dywizją prze­chodził przeszkolenie w Palesty­nie i Iraku. W Heliopolis w Egip­cie ukończył kurs interpretato­rów zdjęć lotniczych. Po inwazji Włoch przez aliantów, wraz z 2 Korpusem Polskim odbył kam­panię włoską. Awansowany w marcu 1944 r. do stopnia po­rucznika, uczestniczył w bitwie o Monte Cassino. Podczas natarcia 6 baonu na Messa Albaneta zor­ganizował punkt obserwacyjny; przez kilkanaście godzin pod silnym ogniem artylerii i moź­dzierzy zbierał informacje, udzielał też pomocy rannym. Za swe czyny bojowe został odzna­czony Krzyżem Walecznych. Po wojnie wraz z 2 KP znalazł się w Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do Polskiego Korpusu Przyspo­sobienia i Rozmieszczenia. Z wojska wyszedł w stopniu kapi­tana rezerwy.

W latach 1947-1952 pracował fizycznie w założonej przez siebie firmie budowlanej. Mając już 40 lat i chcąc, jak wyznał, jeszcze coś w życiu zrobi, wstąpił do no­wicjatu Towarzystwa Chrystu­sowego we Francji. Następnie studiował w Rzymie na Grego­rianum filozofię i teologię. 13 lipca 1958 roku z rąk abpa Józefa Gawliny przyjął święcenia ka­płańskie. Po ukończeniu studiów seminaryjnych pod koniec 1959 roku otrzymał funkcję duszpasterza Polaków we Włoszech. Równo­cześnie był proboszczem i wice­rektorem kościoła św. Stanisława BM w Rzymie. Przez 10 lat ofiar­nie pracował roztaczając opiekę duchową i materialną nad Polo­nią włoską, którą w dużym stop­niu tworzyli byli żołnierze 2 Kor­pusu Polskiego.  W trudnych warunkach prowadził działal­ność charytatywną, objeżdżał wszystkie skupiska polskie w głównych punktach znajdujących się w Genui, Turynie, Mediola­nie, Bolonii, Forli, Loreto, Flo­rencji, Arezzo, Neapolu i Lecce. Był bardzo aktywny i spotykał się wszędzie z wielkim szacunkiem i zaufaniem Polaków-emigrantów. Przy kościele Św. Stanisława organizował życie religijne i kulturalne. Blisko współpraco­wał najpierw z abp. Gawliną, a później ? kardynałem W. Rubi­nem. Działał w Związku Inwali­dów Wojennych Polskich Sił Zbrojnych. Troszczył się o stan polskich cmentarzy wojennych w Casamassima, Monte Cassino, Loreto i Bolonii. Od połowy lat 60-ych często odwiedzał obozy uchodźców polskich w Latina i Capua niosąc pomoc materialną i religijną. Gdy Sobór Watykań­ski II wprowadzał zmiany w li­turgii, ks. M. Kowalczyk jako pierwszy odprawił w kościele Św. Stanisława BM Mszę św. W ję­zyku polskim, 7 marca 1965 r.

Z wielką troską starał się o za­pewnienie właściwej opieki nad dziećmi polskimi lub z rodzin mieszanych. Organizował kursy nauki języka polskiego, czynnie włączał się w organizację spotkań młodzieży polonijnej z różnych krajów organizowanych w latach 1967 i 1968 w Loreto, gdzie w bazylice Domku Naza­retańskiego znajduje się prze­piękna kaplica polska. Dbał o restaurację kościoła Św. Stani­sława w Rzymie. Z wielkim za­angażowaniem pomagał w przy­gotowaniu i obchodach Jubile­uszu Tysiąclecia Chrztu Polski.

W roku 1970 ks. Kowalczyk zo­stał skierowany przez przełożo­nych Towarzystwa Chrystuso­wego do Wielkiej Brytanii, gdzie powierzono mu funkcję Delegata Przełożonego Generalnego i Wi­ceprowincjała. Pogorszenie stanu zdrowia nadwątlonego przeżyciami wojennymi zmusiło go do rezygnacji z tych stanowisk i do powrotu do Italii. Odtąd pracował w biurze Centralnego Ośrodka Duszpasterstwa Emi­gracyjnego przy Botteghe Oscure 15 w Rzymie. Pomagał też no­wemu duszpasterzowi Polaków we Włoszech, księdzu Marianowi Burniakowi (rodem ze Złotnik k. Podhajec!).

W 1977 roku ks. Mieczysław Ko­walczyk uległ poważnemu wy­padkowi samochodowemu. Od tej pory utykał poruszając się o lasce. Chorował też na reuma­tyzm i na serce. Odwiedzał  jesz­cze rodzinę siostry, siostrzeńców i siostrzenice w Polsce. Leczył się też w  krajowym sanatorium w Cieplicach. Podczas ostatniego pobytu w tym sanatorium doznał zawału serca. Zmarł 13 sierpnia 1986 r. Zwłoki ks. Kowalczyka zostały przewiezione do Domu Generalnego Towarzystwa Chry­stusowego w Poznaniu i po uro­czystościach pogrzebowych zło­żone w grobowcu Towarzystwa na cmentarzu Miłostowskim. W telegramie kondolencyjnym przesłanym Przełożonemu Gene­ralnemu Towarzystwa Chrystu­sowego ks. Edwardowi Szyman­kowi w imieniu Ojca Św. Jana Pawła II czytamy:

Odszedł do Pana wierny Syn  Narodu Pol­skiego, gorliwy kapłan, który z całym poświęceniem niósł po­sługę duszpasterską rodakom na emigracji, zwłaszcza we Włoszech

Iwo Werschler

Obrona Lwowa w listopadzie 1918 roku

(w  90  rocznicę  bohaterskiego  czynu)

Rok 1918 stanowi w dziejach naszego narodu datę doniosłą. Po ponad wiekowej niewoli Polska odzyskała niepodległość. Stało się to dzięki korzystnie kształtującej się sytuacji międzynarodowej (klęska Niemiec i Austro-Węgier w I wojnie światowej oraz upadek carskiej Rosji wskutek rewolucji), jak i niezłomnej woli narodu polskiego manifestowanej licznymi powstaniami od schyłku XVIII stulecia.

Jednak trwający ponad wiek okres braku na mapie Europy państwa polskiego przyniósł wiele ważnych zmian, które odbudowę Polski w granicach sprzed 1772 r., o czym marzyły pokolenia żyjące w niewoli, uniemożliwiły.

Jednym z elementów nowej sytuacji było odrodzenie narodowe Rusinów-Ukraińców dokonujące się w XIX w. w zaborze austriackim. Kiedy zatem dobiegała końca I wojna światowa, nadzieje Polaków zamieszkujących jego  część, zwaną popularnie Galicją Wschodnią, zderzyły się z dążeniami Ukraińców, pragnącymi zbudować tam własne państwo.  Dążeniom tym sprzyjała upadająca monarchia habsburska.  16 listopada 1918 r. ostatni cesarz, Karol, wydał manifest ogłaszający Austrię ?związkiem wolnych narodów? i zezwalający zamieszkującym monarchię narodowościom na tworzenie własnych ?rad narodowych?. W dwa dni później powstała we Lwowie Ukraińska Rada Narodowa, która 19 X proklamowała powstanie państwa ukraińskiego obejmującego Galicję Wschodnią i Bukowinę. Nowe państwo miało pozostawać w ścisłym związku z monarchią habsburską. Proklamację tę politycy polscy w Galicji zignorowali.

Tymczasem pod koniec października, w obliczu całkowitego upadku i rozpadu Austro-Węgier, powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna aspirująca do objęcia rządów po zaborcy. Przewodniczący PKL, Wincenty Witos, przyjechał wnet do Lwowa, gdzie odbył rozmowę z dotychczasowym namiestnikiem cesarskim K. Huynem w sprawie ustalenia warunków przejęcia władzy nad Galicją Wschodnią. W tej sytuacji, Polacy, stanowiący wówczas ponad 50% populacji Lwowa, ufnie oczekiwali odzyskania niepodległości. Również przebywający we Lwowie wojskowi, związani z różnymi polskimi ugrupowaniami, lekceważyli ostrzeżenia o przygotowywanej przez Ukraińców akcji zbrojnej mającej na celu opanowanie Galicji Wschodniej. Przygotowania  te natomiast wspierali po cichu Austriacy i Niemcy.

Tak więc, całkowitym zaskoczeniem dla polskich mieszkańców Lwowa stało się opanowanie miasta przez wojsko podległe Ukraińskiej Radzie Narodowej i jej odezwa głosząca ?oswobodzenie Lwowa z sześćsetletniej niewoli lackiej?. Nie wszyscy jednak zachowali się bezradnie. Tego samego dnia, 1 listopada, do obrony Lwowa przed Ukraińcami, których uważano za uzurpatorów, stanęła polska młodzież. Hasło do działania dała grupa około 80 osób skupionych wokół kpt. Zdzisława Tatara-Trześniowskiego w Szkole Sienkiewicza, leżącej w południowo-zachodniej części miasta, wsparta przez studentów z Domu Techników w tej samej dzielnicy. Zapoczątkowany przez te grupy ruch oporu, szybko rozwinął się. Do pierwszych redut zgłaszali się ochotnicy rekrutujący się z przebywających we Lwowie legionistów i żołnierzy innych formacji polskich. Licznie dołączała do nich młodzież, wśród której wysoki procent stanowili uczniowie szkół średnich, zwani wtedy studentami. Ówczesny porucznik, późniejszy generał, Roman Abraham tak wspominał początek walk:

U zbiegu ulic Leona Sapiehy i Św. Teresy spotkałem kilku studentów w mundurkach, strzelających z zapałem na ulicę Św. Teresy. Podbiegłem do nich z pomocą i zobaczyłem samochód półciężarowy z którego zbiegł szofer, żołnierze zaś ukraińscy, przeskakując od bram do bram uciekali w kierunku miasta. Trudno opisać uczucie jakie mnie wówczas przejęło na widok zwycięskich uczniów, tych młodziutkich bojowników lwowskich.

Tak rodziła się legenda Orląt ? bohaterskich dzieci broniących swego miasta. Nazwiska Jurka Bitschana i Antosia Petrykiewicza, zajęły w tej legendzie główne miejsce.

Na początku walk listopadowych Polacy przejmowali inicjatywę wypierając Ukraińców i zdobywając ważne obiekty. Wśród nich szczególnie cenny ? Dworzec Główny. Jednak wkrótce natarcie utknęło. Nieprzyjacielowi przybyły posiłki, m. in. dobrze wyszkoleni i uzbrojeni ? Strzelcy Siczowi. Miasto przeciął biegnący z północy na południe front. W polskich rękach znalazła się zachodnia część Lwowa. Naczelnym dowódcą obrony został kpt. Czesław Mączyński, związany z Narodową Demokracją. Podlegały mu dwie grupy:  północna – Tatara-Trześniowskiego, i południowa – Boruty-Spiechowicza. W miarę upływu czasu  sytuacja obrońców stawała się coraz trudniejsza. Na terenie Galicji Wschodniej funkcjonowała już Zachodnio-Ukraińska Republika Ludowa z prezydentem J. Petruszewyczem na czele. Jej zbrojnym ramieniem była Ukraińska Halicka Armia, w której służyło wielu doświadczonych oficerów ? Niemców i Austriaków. Lwów był otoczony. W mieście trwały zacięte boje. Walczono o Cytadelę, Pocztę Główną, gmach Dyrekcji Kolei, o Górę Stracenia. 13 listopada Ukraińcy zaatakowali Szkołę Kadecką. Stoczono wówczas tzw. bitwę kulparkowską, zakończoną zwycięstwem Polaków. Dzięki niemu szeregi obrońców zasilili ochotnicy z okolicznych polskich wsi. Równocześnie jednak ponieśliśmy porażkę na Zamarstynowie. Przedłużające się walki powodowały duże zniszczenia w zabudowie centrum miasta. Antoni Jakubski, II szef sztabu Cz. Mączyńskiego, wspominał:

(…) Zwolna domy niedawno zamieszkałe zaczęły się zamieniać w rudery (…) porozbijane strzałami karabinów maszynowych, granatów ręcznych, min, petard i armatnich pocisków zaczęły się zwolna rozsypywać w gruzy.

Walki we Lwowie trwały od 1 do 22 listopada 1918 r. Przez ten czas podejmowane były starania o pomoc oblężonym obrońcom. Józef Piłsudski po powrocie z Magdeburga, już 12 XI polecił gen. B. Roji dowodzącemu wojskiem w Krakowie, wysłanie  odsieczy. 21 XI sześciu pociągami dotarła do Lwowa  grupa około 1400 żołnierzy pod dowództwem ppłk. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego.  22 XI wyparto Ukraińców ze Lwowa. Jednak walki o miasto jeszcze się nie zakończyły. Przez kilka następnych miesięcy Lwów pozostawał odcięty od reszty kraju. Mieszkańcy cierpieli głód, brakowało wody, gazu i prądu. Artyleria ukraińska, z okolicznych wzgórz, zasypywała miasto pociskami. Dopiero pod koniec kwietnia 1919 r. jednostki UHA zostały definitywnie odrzucone.

W tym miejscu trzeba wspomnieć o pomocy, z jaką dla bohaterskiego Lwowa pospieszyła wyzwolona już z pruskiego jarzma, Wielkopolska. Najpierw przybyła ochotnicza kompania pod komendą por. J. Ciaciucha, w sile ok. 200 ludzi. Następnie gen. J. Dowbór-Muśnicki skierował pod Lwów blisko trzytysięczną grupę dowodzoną przez płka Daniela Konarzewskiego. Ona to walnie przyczyniła się do odparcia wojsk ukraińskich. Poznańskie udzieliło też bardzo potrzebnej pomocy aprowizacyjnej wygłodzonym mieszkańcom Lwigrodu.

Wojna polsko-ukraińska  rozpoczęta ?zamachem na Lwów? 1 listopada, dobiegła końca w lipcu 1919 r., gdy resztki UHA wyparte zostały za Zbrucz.

W przywróconym Polsce, ?zawsze wiernym? Lwowie, życie powoli wracało do normy. Odbudowywano zniszczone budynki, gojono rany. Polscy mieszkańcy nie zapomnieli o swoich obrońcach ? bohaterach. Przy cmentarzu Łyczakowskim, według projektu jednego z uczestników walk, studenta Politechniki Rudolfa Indrucha, powstał okazały, jedyny w swoim rodzaju, Cmentarz Obrońców Lwowa – Campo Santo.  Spoczęłi na nim ci, co polegli, aby Lwów należał do Polski.

Dzisiaj, po tragicznych wydarzeniach II wojny światowej, gdy po raz kolejny w naszej historii zmianie uległy granice Polski a w wyniku barbarzyńskich wysiedleń ?Lwów wyjechał? na przyznane nam w Poczdamie Ziemie Zachodnie pozostawiając nad Pełtwią jedynie materialne ślady wiekowej przynależności do Polski, wielu z nas nasuwać się mogą liczne pytania. Myślę, że wśród tych pytań można postawić i takie: czy konfliktu z Ukraińcami w 1918 r. można było uniknąć ?  – czy cena, jaką Polacy zapłacili za te bohaterskie zmagania w kilkadziesiąt lat później, nie była zbyt wysoka ?  Wydaje mi się, że wątpliwości jest znacznie więcej, a odpowiedzi zawsze będą różne, często diametralnie, podobnie jak przy stawianiu pytań o sens powstań narodowych, a zwłaszcza Powstania Warszawskiego. ?Historia est magistra vitae? ? powiadali starożytni Rzymianie. Jeżeli obrona Lwowa może dzisiaj czegoś nauczyć, to chyba głównie miłości Ojczyzny.

Iwo  Werschler

Literatura:

• G. Łukomski, Cz. Partacz, B. Polak,  Wojna polsko-ukraińska 1918-1919,  Koszalin 1994;
• I. Werschler, Obrona Lwowa w listopadzie 1918 r.  ?Czas Kultury? nr 15,    Poznań  1990.

Trwało jeszcze Powstanie Wielkopolskie, toczyły się zacięte boje z Niemcami, gdy Dowództwo Główne, sprawowane od 11 stycznia 1919 roku przez gen. Józefa Dowbor Muśnickiego, podjęło decyzję o pospieszeniu z pomocą walczącemu z Ukraińcami Lwowowi.

Dotychczasowe związki Poznania ze Lwowem, dwu kresowych wówczas miast polskich, były od dawna ożywione. Dlatego Wielkopolska z niepokojem śledziła trwające od 1 listopada 1918 roku zmagania polskiej społeczności Lwowa z siłami ukraińskimi. Prasa poznańska od początku tych walk prawie codziennie przynosiła o nich wiadomości. Po wyparciu Ukraińców ze Lwowa, 22 listopada 1918 r., dzięki odsieczy jaką dowodził ppłk M. Karaszewicz-Tokarzewski, sytuacja Polaków w mieście nadal była ciężka. Przez kilka miesięcy linia bojowa biegła tuż za rogatkami. Na miasto spadały pociski artyleryjskie. Łączność z resztą ziem polskich utrzymywano jedynie przez linię kolejową Lwów – Przemyśl, ale i on była kilkakrotnie przerywana. Ludność Lwowa cierpiała wszelki niedostatek. Brakowało wody, prądu i gazu, a przede wszystkim – żywności. Nie kursowały tramwaje. Józef Piłsudski wprowadził do akcji kilkutysięczną grupę operacyjną pod dowództwem gen. J. Romera. W wyniku jej działań obrona Lwowa została wzmocniona przybyłymi posiłkami. Gen. Romerowi nie udało się jednak wyzwolić obszaru na północ od linii kolejowej biegnącej do Przemyśla, która wskutek tego nadal bywała przerywana.

Tymczasem Komenda obrony Lwowa zwróciła się o pomoc do Dowództwa Głównego Wojsk Wielkopolskich. Do Poznania udał się także premier I. J. Paderewski z misją przedstawienia trudnej sytuacji i apelem o pospieszenie z odsieczą. Już wcześniej otrzymał Lwów pomoc materialną z Wielkopolski. Między innymi w styczniu wysłano transport złożony z 58 wagonów kolejowych wiozących głównie żywność i materiały sanitarne. W lutym zaś dotarły do Lwowa wagony z ziemniakami, żytem, cukrem i odzieżą. Pomoc ta witana była owacyjnie.

Gen. J. Dowbor Muśnicki zdawał sobie jednak sprawę, że wysłanie pomocy militarnej, mającej znaczenie podstawowe, jest rzeczą ryzykowną i będzie stanowiło wielką ofiarę ze strony Wielkopolski. Poznańskie bowiem  nadal było zagrożone przez Niemcy.  Nie chciały one oddać terytoriów, które miano przydzielić Polsce i rozwijały agitację za stawieniem zbrojnego oporu.

W tych warunkach dowódca wojsk powstańczych zdecydował się najpierw na wsparcie rodaków w Małopolsce Wschodniej siłami ochotniczymi. Na jego apel sformowano zatem tzw. ochotniczą kompanię poznańsko-lwowską, której dowódcą został  ppor. Jan Cieciuch. Kompania liczyła 204 żołnierzy, a już w trakcie walk była dwukrotnie wzmacniana posiłkami, w łącznej ilości 80 osób. Przez Przemyśl dotarto do Sądowej Wiszni, gdzie kompanię oddano pod dowództwo gen. F. Aleksandrowicza. Udział Wielkopolan w walkach rozpoczął się w rejonie Gródka Jagiellońskiego. W walkach pod Gródkiem kompania odznaczyła się zdobywając kilka wsi, a w nich cenny sprzęt bojowy. Poniosła też straty w zabitych i rannych. 19 marca 1919 r. dowódca i oficerowie kompanii odebrali gratulacje od generałów Aleksandrowicza, Iwaszkiewicza i Rozwadowskiego, już w dniu następnym żołnierze kompanii byli owacyjnie witani we Lwowie. W połowie kwietnia kompania ppor. Cieciucha została wcielona do 1 pułku Strzelców Lwowskich. W jego składzie bohatersko walczyła podczas ofensywy wielkanocnej zdobywając trzy wsie. Następnym etapem walk Wielkopolan był udział w bojach o Jaryczów Nowy i dalej aż po rzekę Seret. W czerwcu kompanię skierowano na najbardziej zagrożony odcinek frontu w okolicach Zborowa.  Polskie wojsko znalazło się tam w trudnej sytuacji i musiało się cofać pod naporem ofensywy ukraińskiej.   W czasie tych walk Wielkopolanie znowu wyróżnili się męstwem i karnością, dzięki czemu na bronionym odcinku nie tylko odpierali ataki nieprzyjaciela, ale i sami przechodzili do kontrataków. Gdy z kolei Polacy rozpoczęli ofensywę, kompania ppor. Cieciucha znalazła się w składzie 6 Dywizji Strzelców należącej do Armii gen. J. Hallera. Dzielna postawa Wielkopolan spotkała się znowu z pochwałą dowództwa. W specjalnym rozkazie gen. W. Iwaszkiewicz podkreślił, że od pierwszych walk o Lwów byli oni wzorem waleczności i dyscypliny oraz wysokiego poczucia obywatelskiego, co przejawiło się w tym, iż ludność cywilna nie zgłaszała żadnych skarg  pod ich adresem. Na początku sierpnia kompania wyjechała do Poznania. Wróciło ogółem 226 ludzi. W walkach o Lwów poległo 11, a 58 odniosło rany. Wszystkim żołnierzom i oficerom kompanii, Naczelna Komenda WP we Lwowie nadała „za dzielność i trudy poniesione w bojach o całość i niepodległość Rzeczypospolitej w czasie walk o obronę Lwowa od 12 marca do 1 lipca 1919 r.”, – Krzyż Obrony Lwowa.

Tymczasem po rozmowach z premierem Paderewskim, gen. Muśnicki, biorąc

pod uwagę trwanie rozejmu z Niemcami, podjął decyzję o skierowaniu pod Lwów większych sił. Tak więc do dyspozycji gen. Iwaszkiewicza wyjechała Grupa Wielkopolska dowodzona przez płk. Daniela Konarzewskiego. Składała się ona ze sztabu, 1 pułku Strzelców Wielkopolskich, I dywizjonu 1 pułku artylerii polowej, eskadry lotniczej i plutonu łączności. W sumie 3873 ludzi. Miejscem koncentracji była także Sądowa Wisznia. Grupie Konarzewskiego przydzielono zadanie wykonania głównego uderzenia na siły Ukraińskiej Armii Halickiej w okolicach Gródka Jagiellońskiego, celem przebicia pierścienia okalającego Lwów. Natarcie rozpoczęte o świcie 17 marca i kontynuowane następnego dnia, przyniosło pełny sukces. Grupa Wielkopolska osiągnęła linię Milatyn – Koców – Wołczuchy. Ukraińcy panicznie cofali się przed karnymi i dobrze wyekwipowanymi Wielkopolanami. Wystarczył okrzyk: „biskupi idą !”, a w szeregach ich powstawał zamęt (tu trzeba wyjaśnić, że „biskupami” nazywano żołnierzy poznańskich z powodu wysokich rogatywek, jakie nosili). W wyniku dalszych działań Wielkopolanie nawiązali łączność z oddziałami polskimi dowodzonymi przez płka  W. Sikorskiego,  dotarli do Gródka Jagiellońskiego i ostatecznie przerwali pierścień otaczający Lwów. Sukces ten doceniło Naczelne Dowództwo, a gen. Iwaszkiewicz w rozkazie z 19 marca stwierdził, że „żelazne zastępy Wielkopolan pod dowództwem płk. Konarzewskiego brawurowym atakiem (…) wpłynęły na zwycięstwo”. Kolejnym ich  sukcesem był wybitny udział w oswobodzeniu Lwowa od ostrzału artyleryjskiego jaki prowadziła UHA od południowego zachodu.  O świcie 19 kwietnia Wielkopolanie uczestniczyli w natarciu na wsie Glinnę i Nawarię. Po zdobyciu tych miejscowości zmuszono Ukraińców do opuszczenia wzgórz, z których dotąd nękali ogniem artyleryjskim Lwów.

W maju doszło do ofensywy polskiej w Małopolsce Wschodniej. Miała ona za zadanie oskrzydlić siły wroga pod Lwowem i Samborem. Dowództwo sprawował gen. Haller. Grupa Wielkopolska przetransportowana do Gródka Jagiellońskiego  nacierała na umocnione pozycje nieprzyjacielskie. 16 maja uderzyła na Komarno, następnie na Mikołajów, a ostatecznie zajęła Stryj. Po kilkudniowym pobycie w Stryju, Wielkopolanie wyjechali do Lwowa, skąd po krótki odpoczynku wyruszyli w drogę powrotną do Poznania. Tam powitano ich uroczyście, a sztandar 1 p. Strz. Wlkp. udekorowany został szarfą z napisem: Za obronę Kresów Wschodnich.

Przyczyną odwołania Grupy Wielkopolskiej z frontu małopolskiego była sytuacja na zachodzie. Jak wiadomo, w Paryżu, obradowała w tym czasie konferencja mająca za zadanie wypracować tekst traktatu pokojowego z Niemcami. Gdy na początku maja ogłoszono jego projekt, przez Niemcy przeszła fala protestów. Gotowi przeciwstawić się realizacji tego projektu siłą, Niemcy zaczęli koncentrować wojska wokół granicy z Polską. Siły ich przekroczyły 200 tys. żołnierzy. Zagrożenie to zmusiło Naczelne Dowództwo polskie do organizowania frontu antyniemieckiego, a Komisariat Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu  powierzył Piłsudskiemu Armię Wielkopolską. W czerwcu 1919 r. Armia Polska w całości podporządkowana została dowódcy wojsk państw sprzymierzonych i stowarzyszonych – marszałkowi F. Foch`owi.

Po podpisaniu traktatu wersalskiego, gdy zagrożenie minęło, Grupa Wielkopolska  licząca teraz  4442 żołnierzy, tym razem pod dowództwem gen. D. Konarzewskiego,  ponownie skierowana została na front wojny z Ukraińcami. Skoncentrowana nad Gniłą Lipą ruszyła do natarcia w kierunku Brzeżan. Akcję obserwował J. Piłsudski, który podziękował Wielkopolanom za mężną postawę. Po zajęciu Brzeżan Grupa prawie bez walki zajęła szereg miejscowości między Złotą Lipą a Seretem. W ostatnim dniu ofensywy natomiast, brawurowym natarciem  zdobyła Husiatyn.  Po wyparciu UHA za Zbrucz Grupę gen. Konarzewskiego skierowano na Wołyń.

Opisując udział Wielkopolan w walkach o Lwów i Małopolskę Wschodnią, wspomnieć należy także o „Szpitalu Lwów”. Był to szpital polowy zorganizowany w Poznaniu pod komendą mjra lek. Emanuela Twórza. Do Lwowa przybył on z wyposażeniem i personelem. Służył tak GW jak i innym oddziałom podległym Naczelnej Komendzie Obrony Lwowa.

Na koniec słów kilka poświęcić należy Wielkopolanom poległym w walce o Lwów i Kresy Wschodnie. Profesor Nicieja w swojej pomnikowej książce o cmentarzu Obrońców Lwowa pisze, że „trudno ustalić, ilu Wielkopolan padło w walkach o Lwów”. Na lwowskim Campo Santo mieli oni symboliczną kwaterę. Wielu bowiem ekshumowano i szczątki zabrano do stron rodzinnych. Przed II wojną kwaterą wielkopolską opiekowali się uczniowie paru szkół lwowskich. Jak powiedział podczas zbiorowego pogrzebu żołnierzy 1 p. Strzelców Wielkopolskich poległych pod Lwowem ich kapelan ks. K. Stankowski „ledwośmy sami zrzucili z siebie jarzmo niemieckiej niewoli, (…) a już pośpieszyliśmy na odsiecz Lwowa, bośmy dzieci jednej ojczyzny i jednego narodu”. W tamtej bowiem epoce miłość ojczyzny, patriotyzm, nie były czczym frazesem.

Źródła:

• Czubiński Antoni, Powstanie wielkopolskie 1918 – 1919. Geneza – charakter – znaczenie, Poznań 1978;
• Łukomski G., Partacz Cz., Polak B., Wojna polsko-ukraińska  1918 – 1919, Warszawa 1994;
• Muśnicki Dowbor Józef jen., Moje wspomnienia, Poznań 1936;
• Nicieja Stanisław S., Cmentarz Obrońców Lwowa, Wrocław 1990;
• Polak Bogusław, Z Wielkopolski do Lwowa 1919 r., „Nurt” nr 11/1989;
• Romer Jan gen., Pamiętniki, Lwów 1938.