Z żalem informujemy, że 9 stycznia 2024 roku zmarł ks. Tadeusz Bohdan Isakowicz-Zaleski, wielce zasłużony dla spraw kresowych, niestrudzony w walce o pamięć dla ofiar Rzezi Wołyńskiej.
Ks. Isakowicz-Zaleski urodził się 7 września 1956 r. w Krakowie, w rodzinie o kresowych korzeniach. Był Ormianinem, duchownym obrządków ormiańskiego i łacińskiego, historykiem Kościoła, działaczem społecznym, wieloletnim uczestnikiem opozycji antykomunistycznej w PRL, prześladowanym przez reżim komunistyczny, pisarzem i poetą. Rodzice ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego to: Jan Zaleski filolog urodzony w Monasterzyskach koło Buczacza i Teresa z domu Isakowicz, polonistka, której rodzina pochodzi z Pokucia. Miał dwie siostry – bliźniaczki Danutę i Joannę. Ks. Isakowicz był krewnym arcybiskupa ormiańsko-katolickiego Lwowa – Izaaka Mikołaja Isakowicza. Jeszcze w okresie szkoły średniej Tadeusz Isakowicz-Zaleski związał się z ruchem oazowym. Po maturze wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Krakowie. W 1975 r. jako kleryk został powołany do odbycia służby wojskowej w Brzegu. Pod koniec lat 70., jeszcze jako student współredagował podziemne pismo „Krzyż Nowohucki” oraz działał w Studenckim Komitecie Solidarności. W 1977 r. debiutował jako poeta na łamach Tygodnika Powszechnego. Od 1980 r. zaangażował się w działalność NSZZ Solidarność. Uczęszczał na seminarium prowadzone przez historyka Kościoła ks. prof Bolesława Kumora, pod którego kierunkiem napisał pracę magisterską. W latach 1981–1983 odbywał praktyki diakonatu w parafii w Chorzowie, Rajczy i Krakowie-Woli Justowskiej. Święcenia kapłańskie z rąk kardynała Franciszka Macharskiego otrzymał 22 maja 1983 r. w Katedrze Wawelskiej. Po uzyskaniu święceń kapłańskich skierowany został na studia do Papieskiego Kolegium Ormiańskiego w Rzymie, co trzykrotnie utrudniała mu SB odmawiając otrzymanie paszportu. W latach 80. był represjonowany przez Służbę Bezpieczeństwa, w 1985 r. został dwukrotnie ciężko pobity przez funkcjonariuszy SB: w Wielką Sobotę w rodzinnej kamienicy przy ul. Zyblikiewicza i 4 grudnia w klasztorze Córek Bożej Miłości w Woli Justowskiej przez funkcjonariuszy SB przebranych za sanitariuszy pogotowia ratunkowego. Jego prześladowania przez SB stały się kanwą filmu Macieja Gawlikowskiego „Zastraszyć księdza”.
Ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski był człowiekiem bardzo wrażliwym na los drugiego człowieka, z wielkim poczuciem sprawiedliwości i prawdy. Był prezesem Fundacji im. Brata Alberta w Radwanowicach, duszpasterzem osób niepełnosprawnych, Kresowianinem. W ramach Fundacji im. Brata Alberta wspierał od połowy lat 90. XX wieku ośrodki dla dzieci niewidomych i ich rodzin, prowadzone przez Siostry Franciszkanki Służebniczki Krzyża s Skałacie Starym, Żytomierzu i Charkowie na Ukrainie. Od lutego 2020 zaangażowany był też w pomoc dla ukraińskich uchodźców przyjeżdżających do Polski.
Posługiwał się pseudonimami „Jacek Partyka”, „Jan Kresowiak”, „Ksiądz Robak”, jako autor książek m. in.: „Przemilczane ludobójstwo na Kresach” – 2008 r., „Jan Zaleski – Kronika życia” – 2010 r., „Personalnik subiektywny” – 2013 r., „Żywa historia” – 2016 r., i „Franciszek od Brata Alberta” – 2018 r.
Ks. Isakowicz-Zaleski był aktywnym działaczem środowiska ormiańskiego i popularyzatorem wiedzy o historii i kulturze Ormian, zwłaszcza Kościoła Katolickiego obrządku ormiańskiego. Zainicjował zbliżenie między środowiskami tzw. starej i nowej emigracji ormiańskiej. Był orędownikiem sprawy upamiętnienia ofiar ludobójstwa Ormian. Wielokrotnie brał udział w audycjach radiowych i telewizyjnych, w których przedstawiał historię narodu i Kościoła Ormiańskiego oraz problemy polskich Ormian.
Był prawdziwym orędownikiem spraw kresowych. Od lat w wystąpieniach w mediach apelował o potępienie przez władze ludobójstwa na Wołyniu i Małopolsce Wschodniej dokonanego przez OUN-UPA i o upamiętnienie ofiar tych zbrodni. 1 lipca 2009 r. zorganizował protest przeciwko nadaniu doktoratu h.c. przez KUL Wiktorowi Juszczence. Jego działania udaremniły przejazd przez Polskę „Rajdu Bandery”, w 2010 r. współorganizował protest w związku z uznaniem Bandery przez prezydenta Juszczenkę bohaterem narodowym Ukrainy. W Internecie, na swojej stronie „Rozmyślania w blogu” i na twitterze komentował na bieżąco zdarzenia związane z historią Kresów jak i dniem dzisiejszym Polski i Ukrainy.
Za swe poglądy, otwartość i działalność atakowany był z wielu stron, także ze strony władz kościelnych.
Jego działalność uhonorowana została licznymi wyróżnieniami, m.in.: Order Uśmiechu (1997 r.), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2006 r.), Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza za książkę „Księża wobec bezpieki na przykładzie Archidiecezji Krakowskiej” oraz Nagroda Rzecznika Praw Obywatelskich im. Pawła Włodkowica za bezkompromisowe dążenie do prawdy, w 2007 r., za pracę na rzecz osób niepełnosprawnych otrzymał w 2008 r. Nagrodę Lodołamacze, a w 2010 r. nagrodę Kustosza Pamięci Narodowej. Był Honorowym Obywatelem dziewięciu miast m.in. Lwowa, Stanisławowa, Krakowa, Zielonej Góry, Sandomierza, Sanoka i kilku gmin.
W 2018 r. poznański Oddział Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich wyróżnił ks. Isakowicza-Zaleskiego statuetką lwa „Semper Fidelis” za wyjątkowo skuteczną i owocną działalność na rzecz pamięci o Kresach, a w szczególności upamiętnienia ofiar bestialskiego ludobójstwa dokonanego na mieszkańcach tych ziem przez banderowców.
Hanna Dobias-Telesińska